Czym są zniekształcenia poznawcze i dlaczego są istotne dla naszego zdrowia psychicznego?

Każdego dnia przez naszą głowę przebiega wiele różnych myśli. Mogą być one początkiem pewnego procesu myślowego, jego częścią lub pojawić się chwilowo, by zaraz zniknąć w gąszczu innych, podobnych przejawów naszego życia umysłowego.

Często nasze wspomnienia lub skojarzenia powodują określone uczucia na przykład, gdy powrócimy w pamięci do naszych ulubionych wakacji, po których czuliśmy się odprężeni oraz w pełni sił zapewne odczujemy radość. Podobnie jest z emocjami, które są dla nas przykre i czasem trudne do zniesienia - takimi jak smutek czy złość, również mogą być wzbudzone przez pewien proces myślowy.

Niekiedy negatywne odczucia, są powodowane przez błędy w naszym myśleniu, nad którymi sie nie zastanawiamy i przyjmujemy za pewnik. Są one zazwyczaj automatyczną reakcją naszego umysłu na sytuację, z którą się zetknęliśmy, być może utrwaloną na skutek wcześniejszych doświadczeń. Zdolność naszego mózgu do nauki jest fantastycznym mechanizmem, jednakże nie zawsze przynoszącym pozytywne skutki. Najlepiej zaprezentować to na prostym przykładzie:

- Pan Łukasz zauważył, że wszyscy współpracownicy poza nim, otrzymali maila z zaproszeniem na firmowe wyjście na kręgle z okazji udanego tygodnia w pracy. Z tego powodu pan Łukasz stwierdził: - "Cóż... pewnie kierownik naszego oddziału mnie nie lubi, lub co gorsza nie pracowałem wystarczająco dobrze"

To prawdopodobnie spowodowało uczucie smutku, a także stresu. Doświadczenie pana Łukasza jest sytuacją nieprzyjemną, jednakże czy faktycznie jest tak, jak pan Łukasz sądzi? Owszem nie otrzymał zaproszenia, ale nie wiemy z jakiego powodu. Co najważniejsze pojawiła się myśl, a dokładniej zniekształcenie poznawcze, które jest nazywane "czytaniem w myślach".

Przyczyn nie otrzymania zaproszenia może być wiele, ale na skutek myśli automatycznej, nasz bohater wybrał tylko jedną możliwość, nie uwzględniając pozostałych. Przecież mogła wydarzyd się sytuacja, w której doszło do błędu oprogramowania, sekretarka wpisując maile, zapomniała o panu Łukaszu lub szef ma zamiar go zaprosić osobiście za najlepszą wydajność wśród pracowników.

Na podstawie powyższej sytuacji można wysunąć następujący wniosek - zniekształcenia poznawcze prowadzą do odczuwania negatywnie nacechowanych emocji, które niekoniecznie muszą być adekwatne do zdarzenia. Nadmiar nieprzyjemnych doznań, takich jak, na przykład stresu, jest niekorzystny dla naszego zdrowia psychicznego, a także i dla zdrowia w ogóle.

Zatem co należy robić? Uważać na zniekształcenia poznawcze, oto niektóre z nich:

• czytanie w myślach - (wspomniane powyżej) jesteśmy przekonani o tym co myślą inni, bez sprawdzenia pozostałych możliwości.
• nadmierne uogólnianie - są to przekonania poprzedzone słowami takimi jak: zawsze, nigdy, każdy, wszystko. Na przykład: "Wszyscy są zdrowi tylko nie ja".
• myślenie czarno-białe - gdy pojawia się przekonanie, że istnieją tylko dwie skrajne wartości, jak: "Albo jestem w czymś dobry albo zły".
• widzenie tunelowe - gdy bierzemy pod uwagę tylko jedną kategorię myśli, przykładowo negatywne: "Moj szef jest złym człowiekiem, bo cały czas mówi tylko o moich błędach".
• katastrofizacja - gdy na podstawie niewystarczającej liczby dowodów jesteśmy przekonani o negatywnym końcu, choćby: "dostałem jedynkę z pracy klasowej, teraz na pewno nie zaliczę tego przedmiotu, i nigdy nie dostanę się na studia".
• pomijanie pozytywnych informacji - gdy lekceważymy swój lub innych wysiłek, osiągnięcia itp.: "nie popełniałem błędów w pracy i dostałem podwyżkę ale to pewnie dlatego że miałem szczęście"
• etykietowanie - gdy na podstawie części informacji przypisujemy sobie lub komuś daną etykietę. Przykładowo: "Mój mąż nie zrobił dzisiaj zakupów, on jest nieodpowiedzialny!".

Sama świadomość zniekształceń poznawczych pozwala nam na działanie. Gdy spostrzeżemy, że nasza myśli zalicza się do jednej z wymienionych kategorii, warto ją sprawdzić, starając się zgromadzić dowody świadczące za i przeciw temu przekonaniu. Na ich podstawie możemy wysnuć nowy bardziej adekwatny do sytuacji wniosek. Pozwoli nam to na zredukowanie lub nawet uniknięcie niepotrzebnych, negatywnych doświadczeń.