Czym są zniekształcenia poznawcze i dlaczego są istotne dla naszego zdrowia psychicznego?

Często nasze wspomnienia lub skojarzenia powodują określone uczucia na przykład, gdy powrócimy w pamięci do naszych ulubionych wakacji, po których czuliśmy się odprężeni oraz w pełni sił zapewne odczujemy radość. Podobnie jest z emocjami, które są dla nas przykre i czasem trudne do zniesienia - takimi jak smutek czy złość, również mogą być wzbudzone przez pewien proces myślowy.

Niekiedy negatywne odczucia, są powodowane przez błędy w naszym myśleniu, nad którymi sie nie zastanawiamy i przyjmujemy za pewnik. Są one zazwyczaj automatyczną reakcją naszego umysłu na sytuację, z którą się zetknęliśmy, być może utrwaloną na skutek wcześniejszych doświadczeń. Zdolność naszego mózgu do nauki jest fantastycznym mechanizmem, jednakże nie zawsze przynoszącym pozytywne skutki. Najlepiej zaprezentować to na prostym przykładzie:

- Pan Łukasz zauważył, że wszyscy współpracownicy poza nim, otrzymali maila z zaproszeniem na firmowe wyjście na kręgle z okazji udanego tygodnia w pracy. Z tego powodu pan Łukasz stwierdził: - "Cóż... pewnie kierownik naszego oddziału mnie nie lubi, lub co gorsza nie pracowałem wystarczająco dobrze"

To prawdopodobnie spowodowało uczucie smutku, a także stresu. Doświadczenie pana Łukasza jest sytuacją nieprzyjemną, jednakże czy faktycznie jest tak, jak pan Łukasz sądzi? Owszem nie otrzymał zaproszenia, ale nie wiemy z jakiego powodu. Co najważniejsze pojawiła się myśl, a dokładniej zniekształcenie poznawcze, które jest nazywane "czytaniem w myślach".

Przyczyn nie otrzymania zaproszenia może być wiele, ale na skutek myśli automatycznej, nasz bohater wybrał tylko jedną możliwość, nie uwzględniając pozostałych. Przecież mogła wydarzyd się sytuacja, w której doszło do błędu oprogramowania, sekretarka wpisując maile, zapomniała o panu Łukaszu lub szef ma zamiar go zaprosić osobiście za najlepszą wydajność wśród pracowników.

Na podstawie powyższej sytuacji można wysunąć następujący wniosek - zniekształcenia poznawcze prowadzą do odczuwania negatywnie nacechowanych emocji, które niekoniecznie muszą być adekwatne do zdarzenia. Nadmiar nieprzyjemnych doznań, takich jak, na przykład stresu, jest niekorzystny dla naszego zdrowia psychicznego, a także i dla zdrowia w ogóle.

Zatem co należy robić? Uważać na zniekształcenia poznawcze, oto niektóre z nich:

• czytanie w myślach - (wspomniane powyżej) jesteśmy przekonani o tym co myślą inni, bez sprawdzenia pozostałych możliwości.
• nadmierne uogólnianie - są to przekonania poprzedzone słowami takimi jak: zawsze, nigdy, każdy, wszystko. Na przykład: "Wszyscy są zdrowi tylko nie ja".
• myślenie czarno-białe - gdy pojawia się przekonanie, że istnieją tylko dwie skrajne wartości, jak: "Albo jestem w czymś dobry albo zły".
• widzenie tunelowe - gdy bierzemy pod uwagę tylko jedną kategorię myśli, przykładowo negatywne: "Moj szef jest złym człowiekiem, bo cały czas mówi tylko o moich błędach".
• katastrofizacja - gdy na podstawie niewystarczającej liczby dowodów jesteśmy przekonani o negatywnym końcu, choćby: "dostałem jedynkę z pracy klasowej, teraz na pewno nie zaliczę tego przedmiotu, i nigdy nie dostanę się na studia".
• pomijanie pozytywnych informacji - gdy lekceważymy swój lub innych wysiłek, osiągnięcia itp.: "nie popełniałem błędów w pracy i dostałem podwyżkę ale to pewnie dlatego że miałem szczęście"
• etykietowanie - gdy na podstawie części informacji przypisujemy sobie lub komuś daną etykietę. Przykładowo: "Mój mąż nie zrobił dzisiaj zakupów, on jest nieodpowiedzialny!".

Sama świadomość zniekształceń poznawczych pozwala nam na działanie. Gdy spostrzeżemy, że nasza myśli zalicza się do jednej z wymienionych kategorii, warto ją sprawdzić, starając się zgromadzić dowody świadczące za i przeciw temu przekonaniu. Na ich podstawie możemy wysnuć nowy bardziej adekwatny do sytuacji wniosek. Pozwoli nam to na zredukowanie lub nawet uniknięcie niepotrzebnych, negatywnych doświadczeń.