Rozdwojenie jaźni (osobowość wieloraka, mnoga) - czym jest, rozpoznanie i leczenie

Rozdwojenie jaźni zalicza się do zaburzeń dysocjacyjnych tożsamości (ang. Dissociative Identity Disorder, w skrócie DID). Inne nazwy dla tego zaburzenia to: osobowość mnoga, osobowość naprzemienna, osobowość wieloraka lub rozdwojenie osobowości. Często rozdwojenie jaźni mylnie utożsamiane jest ze schizofrenią, jednak są to zupełnie różne od siebie jednostki chorobowe. Na czym polega zjawisko występowania przynajmniej dwóch osobowości u jednej osoby i czym różni się od schizofrenii?

1. Co to jest rozdwojenie jaźni?

Rozdwojenie jaźni to jedno z najbardziej tajemniczych zaburzeń, które znajduje się w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 pod kodem F44, a więc uznaje się je za zaburzenia konwersyjne, inaczej określane jako dysocjacyjne. Rozdwojenie jaźni albo osobowość mnoga (ang. Multiple Personality) to wciąż niedostatecznie zbadane zaburzenie przez psychiatrów. Występuje raczej rzadko, częściej u kobiet niż mężczyzn.

Osobowość wieloraka to dwie osobowości lub większa ich ilość u jednej osoby (tzw. rozdwojenie osobowości), przy czym w danej chwili ujawnia się tylko jedna z nich. Każda z osobowości ma charakter pełny, z własnymi odrębnymi wspomnieniami, tożsamością, zachowaniem, przekonaniami i preferencjami.

Poszczególne osobowości mogą różnić się wiekiem, płcią, orientacją seksualną, talentami, wiedzą, umiejętnościami, ilorazem inteligencji, ostrością wzroku czy ciśnieniem krwi.

Zobacz film: "Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej"

Zazwyczaj osobowości wyraźnie kontrastują z pojedynczą osobowością przedchorobową. Poszczególne osobowości mogą wiedzieć o swoim istnieniu, choć osobowość podstawowa najczęściej nie wie nic o swoich towarzyszach.

W pospolitej postaci osobowości podwójnej (rozdwojonej osobowości) zwykle dominuje jedna osobowość, ale żadna z nich nie ma dostępu do wspomnień drugiej. Pierwsze przejście od jednej do drugiej osobowości jest zazwyczaj nagłe i ściśle związane z wydarzeniami urazowymi.

Późniejsze przejścia często ograniczają się do wydarzeń stresowych albo występują w czasie sesji terapeutycznych, obejmujących relaksację, hipnozę lub odreagowanie.

2. Przyczyny wystąpienia rozdwojenia jaźni

Mechanizm powstawania zaburzeń dysocjacyjnych nie jest do końca znany. Zakłada się, że rozszczepienie osobowości wynika z traumatycznych przeżyć, kryzysów i głębokich urazów w okresie wczesnego dzieciństwa, np. molestowania seksualnego lub permanentnie doświadczanej przemocy domowej. Sposobem radzenia sobie dziecka może być zepchnięcie do nieświadomości uczuć i zachowań, z których z czasem rozwijają się alternatywne osobowości.

Osobowość mnoga charakteryzuje się dezintegracją ego. Co to oznacza? Ego zapewnia możliwość włączania zdarzeń zewnętrznych i doświadczeń społecznych w obręb percepcji.

Natomiast osoba niezdolna do zinternalizowania tych zdarzeń może doświadczać poczucia emocjonalnego rozregulowania. W ekstremalnych przypadkach poczucie obcości doświadczeń jest tak intensywne, że prowadzi do dysocjacji własnej osobowości (łac. dissociatio – rozdzielenie).

3. Objawy rozdwojenia jaźni

Rozszczepienie osobowości polega na wytworze dodatkowych osobowości, które kontrolują zachowanie (są to co najmniej dwie osobowości w jednym ciele).

Zaburzenia dysocjacyjne tożsamości (DID) najczęściej rozpoczynają się od nagłych i intensywnych ataków paniki oraz uczucia wyobcowania ze społeczeństwa (są to pierwsze objawy rozdwojenia jaźni). Często dopiero po kilku latach pojawiają się kolejne symptomy choroby. Są to:

• bardzo częste i gwałtowne zmiany nastroju,
• epizody psychotyczne,
• problemy ze snem
• bóle głowy.

Pierwszy rozszczep osobowości (dwuosobowość) jest skutkiem silnego czynnika stresogennego, ale kolejne mogą powstawać samoistnie, bez traum i silnych emocji.

Rozszczepienie jaźni może być bardzo zróżnicowane, niektóre osobowości mogą wspierać i opiekować się, gdy inne wyśmiewają i krytykują. Objawy podwójnej osobowości lub osobowości mnogiej to regularne luki w pamięci, duży kłopot z przypomnieniem sobie codziennych wydarzeń, a nawet faktów o sobie.

W momencie, gdy inna osobowość przejmuje kontrolę pojawia się amnezja, która obejmuje kilka minut, a nawet kilka dni. Chorzy dowiadują się od innych osób co robili, obserwują np. siniaki na ciele, znajdują bilety autobusowe lub paragony za zakupy.

Choroba rozdwojenie jaźni powoduje również braki w poczuciu siebie i poczuciu woli wraz ze zmianą postrzegania, świadomości i zachowania. Pacjent może mieć wrażenie, że znajduje się w nierealnym świecie lub jest dla siebie obcy.

Wielorakość osobowości sprawia, że jedna osoba ma bardzo różne talenty, upodobania i nałogi. Często zdarza się, że DID powoduje silną potrzebę zapalenia papierosa, gdy na przykład jedynie jedna z osobowości pali.

4. Rozdwojenie jaźni u dzieci

Zaburzenia osobowości mogą pojawić się w okresie dzieciństwa lub w wieku nastoletnim, chociaż zazwyczaj diagnozowane są dopiero u osób pełnoletnich.

U młodzieży i dzieci charakterystyczne są problemy wychowawcze, kłopoty z nauką i koncentracją, a także okresy palenia papierosów, picia alkoholu i brania narkotyków. Są one traktowane jako przejaw buntu, choć w rzeczywistości ją pierwszymi objawami rozszczepienia osobowości.

5. Rozdwojenie jaźni a alkohol

Zmiana zachowania po alkoholu obserwowana jest u bardzo wielu osób, nie tylko u alkoholików lub osób z rozdwojeniem jaźni. Często napoje tego typu dodają odwagi, poprawiają nastrój lub wręcz przeciwnie są czynnikiem zapalnym do agresji lub epizodu głębokiego smutku.

Przewlekłe spożywanie alkoholu może prowadzić do zmian osobowości, uzależnienie często współwystępuje również z zaburzeniami, takimi jak jak na przykład borderline, rozdwojenie jaźni, schizofrenia.

Warto pamiętać, że każdy przypadek jest indywidualny, a właściwą diagnozę jest w stanie postawić jedynie lekarz po przeprowadzeniu wywiadu medycznego i wykonaniu testu na rozdwojenie jaźni lub inne zaburzenia.

6. Jak wykryć rozdwojenie jaźni?

Diagnostyka rozdwojenia jaźni wymaga konsultacji psychiatrycznej i wykonania badań psychologicznych. Pomocny jest również udział najbliższych osób w wywiadzie, które są w stanie opowiedzieć o nagłych zmianach w zachowaniu pacjenta i uzupełnić jego luki w pamięci, powstałe w trakcie zamiany osobowości.

Zdarza się, że do lekarza zgłasza się chory zaniepokojony swoim zachowaniem, problemami z pamięcią i nietypowymi myślami. Często jest on przekonany do wizyty za sprawą rodziny lub przyjaciół, gdy rozszczepienie osobowości utrudnia codzienne funkcjonowanie.

7. Rozdwojenie jaźni a choroba dwubiegunowa

Rozdwojona jaźń bywa mylona z innymi problemami psychicznymi, na przykład z chorobą afektywną dwubiegunową (ChAD). Zaburzenie to powoduje cykliczne wahania nastroju od depresji aż do euforię z okresami wyciszenia.

Okresy pogorszenia samopoczucia wiążą się ze spadkiem samooceny, trudnościami z koncentracją, bezsennością, brakiem energii, wycofaniem, a nawet myślami samobójczymi.

Niedługo później pacjent ma przesadnie dobry humor, zbyt wysokie poczucie własnej wartości, przeświadczenie o niezwykłych możliwościach, słowotok, ruchliwość, niewyczerpane pokłady energii oraz pobudzenie seksualne.

Choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się zmianami nastroju i zachowania, ale wszystko odbywa się w jednej osobowości, a pacjent nie ma poczucia nierealności świata ani własnej osoby. W związku z tym nie istnieje związek pomiedzy rozdwojeniem jaźni a chorobą ChAD.

8. Rozdwojenie jaźni a schizofrenia

Termin „schizofrenia” wymyślił Eugen Bleuler w 1911 roku. Pojęcie to z języka greckiego oznacza schizo – rozszczepiam, rozłupuję, rozdzieram i fren – serce, wola, umysł. Stąd czasami błędnie utożsamia się schizofrenię z rozszczepieniem osobowości, choroba dosłownie oznacza „rozszczepienie umysłu”, ale nie w sensie posiadania więcej niż jednej osobowości.

Schizofrenia polega bardziej na rozszczepieniu między myśleniem a czuciem, tak jakby te dwa procesy przebiegały niezależnie, a chory miał trudności w ich łączeniu. Jest to najbardziej rozpowszechnione i prawdopodobnie najlepiej poznane zaburzenie psychotyczne.

Schizofrenia to zaburzenie myślenia, w którym umiejętność rozpoznawania rzeczywistości, reakcje emocjonalne, procesy myślenia, formułowania sądów oraz umiejętność porozumiewania się pogarszają się tak bardzo, że funkcjonowanie chorej osoby jest poważnie utrudnione.

Sztandarowe objawy schizofrenii to:

• omamy słuchowe,
• doświadczenia owładnięcia,
• urojenia,
• zaburzenia myślenia,
• zmiany emocjonalne i wolicjonalne,
• apatia,
• skłonność do wycofywania się,
• spłycenie emocjonalne,
• zdezorganizowana mowa, tzw. „sałata słowna” – częste gubienie wątku lub brak powiązania myśli,
• zachowanie zdezorganizowane lub katatoniczne,
• anhedonia,
• aspołeczność i bierność.

Warto pamiętać, że schizofrenia to nie rozdwojenie jaźni i proces leczenia tych schorzeń jest całkiem inny.

9. Psychoterapia w leczeniu rozdwojenia jaźni

Zaburzenia dysocjacyjne tożsamości bywają bardzo oporne na terapię. Psychoterapia osobowości wielorakiej dąży do zintegrowania poszczególnych osobowości tak, by zlały się one w jedną tożsamość. Zazwyczaj leczenie jest wspomagane farmakologicznie. Pacjent uczy się akceptować własną chorobę i rozumieć jej istotę.

Psychoterapia polega również na przepracowaniu urazu oraz zburzeniu dysocjacyjnej obrony. Pacjent musi skonfrontować się z urazowymi, rozszczepieniowymi wspomnieniami i włączyć je do wydarzeń z prawdziwego życia, do obrazu „Ja”, a w konsekwencji – odnaleźć powiązania pomiędzy oddzielnymi, pozornie samodzielnymi stanami tożsamości.