Deja vu - co to jest i jak powstaje? Teorie na temat deja vu

Termin „déjà vu” z języka francuskiego oznacza „już widziane” i jest to odczucie, że sytuacja przeżywana w danej chwili już się wydarzyła w przeszłości, ale z jednoczesnym przeświadczeniem, że to niemożliwe. Deja vu nie dotyczy konkretnego miejsca czy człowieka, a konkretnej chwili z życia, czasem nawet jesteśmy w stanie przewidzieć, co wydarzy się za chwilę. Deja vu to zjawisko, które pojawia się nagle i trwa bardzo krótko. Odmian deja vu jest wiele, np. deja visite (już tu byłem), deja pense (już pomyślane), deja senti (już odczuwane).

1. Czym jest deja vu?

Deja vu przeżył niemal każdy. To swego rodzaju złudzenie, które oferuje nam nasz mózg. Jakaś sytuacja lub widziany po raz pierwszy przedmiot wydają się być wówczas znajome. Człowiek ma wrażenie, że już kiedyś był w tym miejscu, widział lub uczestniczył w określonym zdarzeniu. I choć wydaje się to niemożliwe, złudzenie to jest bardzo realne.

Załóżmy na przykład, że wyjechaliśmy do Grecji na wakacje po raz pierwszy i siedzimy w lokalnej tawernie. Nagle wydaje nam się, że już kiedyś byliśmy w tym samym miejscu, w tych samych okolicznościach, z tymi samymi ludźmi. Albo, gdy jesteśmy na lotnisku z grupą przyjaciół, czekamy na odprawę, rozmawiamy na temat podróży i mamy wrażenie, że już tego doświadczyliśmy – ci sami znajomi, ten sam terminal, ten sam temat rozmów.

Zjawisko deja vu jest dość skomplikowane i istnieje wiele teorii na temat powstawania wrażenia deja vu. Stwierdzono naukowo, że aż 70% populacji zgłasza, że doświadczyło jakiejś formy deja vu. Niektórzy twierdzą, że zjawisko deja vu jest wspomnieniem poprzedniego wcielenia, inni, że zapamiętanym snem. Jeszcze inna grupa osób łączy deja vu ze zjawiskami paranormalnymi i aurą tajemniczości.

1.1. Teorie naukowe na temat deja vu

Najpopularniejsza teoria wyjaśniająca deja vu mówi o chwilowych zakłóceniach w pracy mózgu polegających na szybszym rejestrowaniu informacji przez jedną z półkul. Prawidłowo obie półkule współpracują ze sobą ciągle i na bieżąco, co daje nam poczucie jedności.

Każde najmniejsze opóźnienie (liczone w milisekundach) w pracy półkuli prawej powoduje podwójne rejestrowanie informacji przez półkulę lewą i powoduje niejako podwójne widzenie, czyli deja vu. Oznacza to, że jedna z półkul rejestruje daną sytuację, a druga w tym samym czasie odbiera ją jako wspomnienie i każe nam myśleć, że już to przeżyliśmy.

Teorie neurologiczne zwracają uwagę na to, że deja vu może mieć związek z padaczką skroniową.

Inna teoria w sposób bardziej znany z codzienności wyjaśnia, co to jest deja vu. Mówi mianowicie o magazynie wiedzy utajonej w mózgu człowieka, który pozostaje poza świadomością. Chodzi o to, że w czasie życia gromadzimy bardzo wiele informacji i znaczna ich część trafia do pamięci utajonej. Stąd czasem wydaje nam się, że daną sytuację czy wydarzenie znamy, ale nie jesteśmy w stanie określić skąd.

Naukowo dowiedziono, że najczęściej zjawisko deja vu przytrafia się osobom młodym, między 15. a 25. rokiem życia oraz podróżnikom. Osoby młode są w trakcie poznawania świata. Dociera do ich mózgu bardzo wiele nowych informacji i niekiedy nie nadążają z porównywaniem tego, co już było z tym, co nowe. Podobnie sytuacja się ma z osobami podróżującymi, którzy wciąż poznają nowe miejsca.

2. Dlaczego mamy deja vu?

Niekiedy zjawisko deja vu może być wynikiem przemęczenia i stresu. Po prostu mózg nie pracuje prawidłowo i daje znać, że czas zwolnić i odpocząć. Deja vu bywa też objawem groźnych chorób. Częste, silne i długotrwałe odczuwanie deja vu może być objawem uszkodzenia pewnych okolic mózgu (np. po wylewie), przejawem ataku epilepsji lub sygnałem choroby umysłowej, np. schizofrenii.

Zjawisko deja vu przytrafia się bardzo wielu osobom i z reguły nie jest objawem niczego groźnego. Jednak często towarzyszy mu uczucie niepokoju, co naukowcy tłumaczą jako strach przed brakiem kontroli nad samym sobą i swoimi myślami, uspokajając, że deja vu to coś nadzwyczajnego i powinno budzić raczej ciekawość niż strach.

3. Badania na temat deja vu

Nauka z ciekawością przyglądała się temu zjawisku. Niestety, nieustannie brakowało narzędzi badawczych, które pozwoliłyby na rzetelne zbadanie tego fenomenu. Stawiano więc tezy hipotetyczne, z których najczęściej powtarzana była ta definiująca deja vu jako fałszywe wspomnienie.

Zespół badaczy pod kierownictwem Akiry O'Connor z Uniwersytetu St. Andrews obalił dotychczasowe teorie na temat deja vu.

Akira O'Connor wraz ze swoim badaczami w sposób sztuczny wywołali zjawisko deja vu w laboratorium. Wykorzystali do tego celu technikę do tworzenia fałszywych wspomnień.

Osobie badanej mówiono całą listę powiązanych ze sobą słów, ale bez słowa je spajającego, a więc, np. łóżko, kołdra, noc. Naukowcy następnie pytali wolontariuszy, czy w wykazie wypowiadanych określeń znalazło się słowo na literę ‘s’. Zarzekali się, że nie, ale kłóciło się to z odpowiedzią na kolejne pytanie, które brzmiało: czy wśród wypowiadanych słów było słowo ‘sen’. Tu badani doświadczali deja vu. Wiedzieli, że słowa tego nie usłyszeli (ono właśnie spajało całą listę wyrazów związanych z nocnym odpoczynkiem), ale wydawało się ono im znajome.

Gdy osoby biorące udział w badaniu doznawali interesującego naukowców zjawiska, ci skanowali ich mózgi za pomocą funkcjonalnego obrazowania metodą rezonansu magnetycznego (fMRI). Pozwoliło to zaobserwować, że w chwili doświadczania deja vu aktywna jest przednia część mózgu, która odpowiada między innymi za podejmowanie decyzji.

Rzuciło to zupełnie nowe światło na to zjawisko. Spodziewano się bowiem, że deja vu aktywuje do pracy obszary mózgu odpowiadające za pamięć (hipokamp).

Naukowcy doszli do wniosku, że przednia część mózgu sprawdza w ten sposób pamięć i wysyła sygnał (odczuwany jako deja vu), jeśli monitorując nasze wspomnienia wykryje błąd.

Nowo ogłoszona teoria wymaga dalszych prac, już dzisiaj jednak jest szeroko komentowana w świecie nauki. Jeśli tezy zespołu Akiry O'Connor zostaną potwierdzone, będzie to oznaczać, że ludzki mózg jest w stanie monitorować własne działania. Przeżycie deja vu będzie dla nas sygnałem, że wszystko w naszym układzie nerwowym działa sprawnie.