Świadomy sen - rodzaje, techniki, kontrowersje, zjawiska pokrewne
Świadomy sen (ang. Lucid Dream, w skrócie LD) inaczej określa się jako sen jasny, sen wiedzy albo przejrzysty. Jest to po prostu sen, w którym człowiek ma świadomość, że śni. Osoba posiada kontrolę nad treścią snu zachowuje klarowność myślenia i ma dostęp do wspomnień z jawy. Człowiek, który wywołuje u siebie świadomy sen, nazywany jest mianem oneironauty. Co niesie za sobą świadomy sen, czy jest niebezpieczny, w jaki sposób wywołać świadomy sen?
1. Czym jest świadomy sen?
Świadomy sen to taki, w którym śniący zdaje sobie sprawę ze swojego stanu. Taki stan może być prawdopodobnie udziałem każdego człowieka, ale wymaga to odpowiedniego treningu, pozytywnego myślenia i wiele cierpliwości.
Podczas świadomego snu człowiek ma kontrolę nad snem oraz czuje się, jakby był w realnym świecie i jednocześnie mógł robić rzeczy, których normalnie nie da się wykonać. Realizm doznań jest zbliżony do rzeczywistego życia, co sprawia, że świadomy sen jest często bardzo przyjemny.
Za twórcę terminu „lucid dream” uznaje się holenderskiego psychiatrę Frederika van Eedena. Według niego, świadomy sen to sen, w którym ma się pełną pamięć swojego życia na jawie oraz wolną wolę.
Jednak po raz pierwszy terminu „rêve lucide” użył XIX-wieczny francuski specjalista w badaniu snów - Harvey Saint-Denys. Nowoczesna nauka także przyczyniała się do odkrycia zjawiska, jakim jest świadomy sen.
W latach 70. Keith Hearne i Alan Worsley potwierdzili świadomy sen przy użyciu ruchów gałek ocznych. Analogiczny eksperyment przeprowadził w Stanach Zjednoczonych Stephen LaBerge – założyciel organizacji Lucidity Institute, wspierającej badania naukowe nad świadomym snem.
Świadomy sen często uznaje się za zjawisko paranormalne czy parapsychologiczne, wymykające się naukowym opisom albo ogranicza się je do wrażeń wywołanych przez substancje zawarte w ziołach.
Spontanicznego i chwilowego stanu świadomego snu może doświadczyć każdy bez żadnych warunków wstępnych. Podaje się, że co piąty człowiek przynajmniej raz w życiu był w stanie świadomego śnienia. Świadomość we śnie może zaindukować sama rozmowa na ten temat, przeczytany poradnik albo techniki medytacyjne.
Świadomy sen wykorzystuje się np. w zwalczaniu koszmarów, jako narzędzie samopoznania, rozwoju zdolności twórczych, a także dla rozrywki. Świadomy sen to zagadnienie cieszące się popularnością w literaturze i kinematografii, np. „Kontroler snów” Marka Nocnego czy głośny film w reżyserii Christophera Nolana o możliwościach wpływu na marzenia senne, pt. „Incepcja”.
2. Rodzaje świadomego snu
Ze względu na metodę indukcji świadomy sen można podzielić na dwa główne typy. Wyróżnia się:
- DILD (ang. Dream Inducted Lucid Dream) – indukowany świadomy sen, w którym element snu, zachowanie w wyimaginowanej rzeczywistości lub odruchowa reakcja „we śnie” już po jego rozpoczęciu uświadamia fakt śnienia,
- WILD (ang. Wake Inducted Lucid Dream) – sen indukowany jawą, w który wchodzi się bez utraty świadomości lub tylko z bardzo krótkim okresem jej braku.
Świadome sny różnią się też intensywnością doznań, poziomem kontroli albo długością trwania marzeń sennych.
3. Techniki wspomagające świadomy sen
Świadomego snu można się nauczyć. Aby wywołać i utrzymać stan świadomości we śnie, można wykorzystać różne techniki medytacji, poradniki oraz specjalne nagrania, wpływające na fale mózgowe. Wyróżnia się 3 kategorie technik wspomagających świadomy sen:
- metody psychologiczne – autosugestia, pamięć intencji, technika pamięciowa doktora LaBerge'a,
- metody fizjologiczno-farmakologiczne – opierają się na znajomości cyklów snu i czuwania oraz wpływie substancji psychoaktywnych na marzenia senne, zalicza się do nich metodę przerywania snu,
- urządzenia – indukcja marzenia sennego za pomocą Dream Light lub REM-Dreamer,
- pamięć snów – przypominanie sobie szczegółów z marzeń sennych,
- autosugestia – najprostsza metoda, czyli położenie się spać z intencją przeżycia świadomego snu,
- technika pamięciowa doktora LaBerge'a – polega na dostrzeganiu onirycznych elementów podczas jawy i pamiętaniu, by je rozpoznać we śnie,
- przerywanie cyklu snu – inaczej technika WBTB (ang. Wake Back to Bed), osoba budzi się po kilku godzinach, by po ponad sześćdziesięciu minutach ponownie położyć się spać z intencją świadomego snu,
- drzemki – metoda zbliżona do techniki WBTB,
- technika chaining – po przebudzeniu ze świadomego snu nie można poruszyć żadnym mięśniem, udaje się martwego, by zwiększyć prawdopodobieństwo powrotu do stanu świadomości we śnie,
- technika rąk – polega na patrzeniu na swoje dłonie, by wywołać świadomość we śnie,
- techniki relaksacyjne – ułatwiają uzyskanie snu świadomego typu WILD, np. za pomocą liczenia, powtarzania pewnych fraz albo medytacji,
- technika szamańska – polega na spożywaniu tuż przed snem naparów albo palonego suszu z roślin zwanych „zielem snu” albo „afrykańskim korzeniem snów”.
4. Kontrowersje związane ze świadomym snem
Świadomy sen to temat bardzo kontrowersyjny. Niektórzy twierdzą, że doświadczyli tego stanu przynajmniej raz w życiu. Inni powątpiewają w możliwość kontrolowania własnych marzeń sennych. Jeszcze inne głosy wskazują na potrzebę reklamy dla tego zjawiska, by nakręcać rynek kursów świadomego snu.
Istnieje grupa osób, związanych z Kościołem Katolickim, która krytykuje poczynania oneironautów. Natomiast świadomy sen odgrywa bardzo ważną rolę w buddyzmie tybetańskim.
Nie odnotowano żadnych przypadków negatywnego wpływu świadomego snu na zdrowie fizyczne czy psychiczne. Wybierając techniki świadomego snu, warto pamiętać jednak, że częste wybudzanie może skutkować zmęczeniem i niewyspaniem.
Świadomy sen odradza się natomiast osobom ze słabą kondycją serca oraz schizofrenikom, którzy mogą tracić orientację między jawą a snem. Warto zaznaczyć, że najlepsze rezultaty w ćwiczeniu świadomego snu przynosi podejście kompleksowe, czyli odpowiednie nastawienie psychologiczne oraz higiena snu.
5. Zjawiska pokrewne
5.1. Paraliż przysenny
Paraliż przysenny to naturalny stan fizjologiczny, który pojawia się, gdy człowiek zasypia i mózg jest pewien, że nie ma się świadomości.
Paraliż przysenny polega na katapleksji – zwiotczeniu mięśni, by np. zapobiec bieganiu podczas snu za uciekającym autobusem, który odjeżdża sprzed nosa. Zwykle człowiek nie zdaje sobie sprawy z tego zjawiska.
Jeżeli zachowa się świadomość podczas zasypiania, można doznać paraliżu sennego i halucynacji. Zazwyczaj paraliż przysenny jest nieprzyjemny. Towarzyszą mu objawy niemożności wykonania ruchów, uczucia niemocy, duszenia się, spadania w dół, przygniecenia klatki piersiowej czy czyjejś obecności, dlatego stał się źródłem wielu przesądów, np. nazwano go zmorą senną.
5.2. Fałszywe przebudzenie
Fałszywe przebudzenie to zjawisko występujące podczas niepełnego wybudzenia się. Śpiący otwiera oczy i zaczyna wykonywać swoje poranne czynności, orientując się po chwili, że nadal śni, że to bardzo realne marzenie senne.
Prawdziwe przebudzenie następuje zazwyczaj kilka chwil później. Niektórzy oneironauci wykorzystują fałszywe przebudzenie jako technikę stabilizacji świadomego snu.
5.3. Eksterioryzacja
Eksterioryzacja to inaczej doświadczenie poza ciałem (ang. Out of Body Experience, w skrócie OOBE). Przeżyciu wyjścia z ciała nie towarzyszy utrata świadomości albo jest to jedynie krótka przerwa.
Pojawia się możliwość zdalnego widzenia, halucynacje lub innego typu parapsychologiczne fenomeny. Często doświadczenia bycia poza ciałem opisują osoby, które przeżyły śmierć kliniczną. Według współczesnej nauki, OOBE jest niemożliwe.
