Śmierć kliniczna - umieranie i śmierć, faza preterminalna, fazy procesu umierania, charakterystyka

Mimo iż czasy współczesne często określa się mianem „cywilizacji śmierci”, tak naprawdę przeciętny człowiek mało wie w dziedzinie wiedzy tanatologicznej, zajmującej się badaniem przyczyn śmierci, jej oznak i związanych z nią zjawisk. Człowiek pragnie za wszelką cenę przedłużyć czas życia, uniknąć starzenia się i umierania. Śmierć budzi stany lękowe. Dopiero wraz z ostatnim etapem życia, starością, chorobami przychodzi refleksja nad własnym życiem czy chęć zgłębienia tajników śmierci biologicznej albo klinicznej.

1. Śmierć kliniczna - umieranie i śmierć

Psychologiczna wiedza na temat śmierci i umierania obciążona jest szczególną dozą niepewności, gdyż dotyczy jedynego w swoim rodzaju doświadczenia, którego nie daje się zbadać empirycznie, chociażby ze względów etycznych czy technicznych. Psychoanalitycy i filozofowie egzystencjalni uważają śmier, również śmierć kliniczną, za najpotężniejsze źródło motywacji ludzkich działań, a strach przed śmiercią – za źródło poszukiwania sensu życia oraz podstawowy motor mechanizmów obronnych, np. ucieczki i samooszukiwania.

Psychologowie rozwoju zajmują się nie tyle samą śmiercią i śmiercią kliniczną, co procesem umierania, który może stanowić źródło informacji o wcześniejszych etapach życia człowieka, pomocnych w pracy terapeutycznej z ludźmi starymi. Każda faza życia, oprócz starości, ma perspektywę następnych faz.

Zobacz film: ""Przeżyłam śmierć kliniczną""

Starość natomiast łączy się z myślą o śmierci i obawą przed nią. Badania jednak wskazują, że starsi ludzie przejawiają mniejszy lęk przed śmiercią niż osoby młodsze. Przyjęcie do wiadomości własnej śmiertelności jest ważnym elementem w procesie samopoznania.

W psychologii wyróżnia się niejako dwa rodzaje śmierci:

• śmierć jako problem – przerwanie życia w odniesieniu np. do nieuleczalnie chorych pacjentów,
• śmierć jako proces – naturalny koniec życia i integralna część całego cyklu rozwoju.

2. Śmierć kliniczna - faza preterminalna

Faza preterminalna to faza poprzedzająca śmierć, czyli okres fizycznego i psychicznego dostosowywania się do nadchodzącego końca życia. Krytycznymi zjawiskami fazy preterminalnej są powrót do przeszłości, reinterpretacja doświadczenia oraz lęk przed śmiercią. Człowiek u schyłku życia w naturalny sposób dąży do integracji psychiki, synchronizacji myśli i uczuć oraz uporządkowania wartości.

Starzenie się nie jest zatem procesem rozstawania się z życiem, co raczej nadawania mu nowego sensu. Wizja śmierci staje się bodźcem do dokonywania bilansu własnego życia. Konsekwencją rewizji przeszłości oraz wysiłku zmierzającego do uporządkowania całości doświadczenia jest poczucie winy.

Gerontologowie twierdzą, że poczucie winy to osiowy objaw psychoz starych ludzi. Według ich opinii, istnieje ogromne zapotrzebowanie na pomoc pogrążonym w żalu i niemogącym poradzić sobie z uporządkowaniem wspomnień.

Lęk przed śmiercią, również śmiercią kliniczną, jest istotnym, choć nie zawsze bezpośrednio ujawnianym stanem pacjentów terminalnych – u kresu życia, głównie z powodu nieuleczalnego stadium choroby. Większość klinicystów twierdzi, że tym, co może zredukować obawy przed śmiercią, są rozmowy o niej i problemach z nią związanych oraz poczucie sensu przeżytego życia.

3. Śmierć kliniczna - fazy procesu umierania

Proces umierania został opisany przez amerykańską lekarkę, Elizabeth Kübler-Ross, na podstawie badań dwustu śmiertelnie chorych osób. Autorka wyróżniła następujące fazy w procesie umierania:

• zaprzeczenie – odrzucenie diagnozy, szok, niedowierzanie,
• gniew – pojawia się, gdy nie można już zaprzeczyć prawdzie o nadchodzącej śmierci, a objawia się jako emocja kierowana głównie na personel medyczny z równoczesnym lękiem przed karą,
• układy, pertraktacje – składanie przyrzeczeń, negocjacje z Bogiem o przedłużenie życia,
• depresja – poczucie utraty sił organizmu, przewidywanie utraty bliskiej osoby lub własności,
• akceptacja śmierci – spokój, oddalenie.

Te fazy moga poprzedzać też śmierć kliniczną.

4. Śmierć kliniczna - charakterystyka

Agonia to trzyetapowy proces bezpośrednio poprzedzający ustanie funkcji życiowych organizmu, który nie zawsze musi zakończyć się zgonem.

• Pierwszy etap – upośledzenie czynności układu oddechowego i układu krążenia oraz OUN – ośrodkowego układu nerwowego.
• Drugi etap – utrzymywanie się oddychania i krążenia na minimalnym poziomie, co może przypominać stan śmierci. Jest to tzw. zjawisko śmierci pozornej – letargu.
• Trzeci etap – śmierć kliniczna, a więc stan zaniku widocznych oznak życia, takich jak akcja oddechowa, bicie serca, krążenie krwi. Następuje utrata świadomości, bladość, zwiotczenie, rozszerzenie źrenic oraz brak odruchów.
• Najczęściej śmierć kliniczna przechodzi w stadium śmierci biologicznej, ale nie zawsze. Czym różnią się te dwa rodzaje śmierci? W śmierci klinicznej obserwuje się nieprzerwaną aktywność mózgu (potwierdzoną badaniem EEG), a w komórkach nadal zachodzą procesy metaboliczne, aż do momentu wyczerpania zapasów energii.

Zatrzymanie krążenia na czas dłuższy niż 3-4 minuty z reguły prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia komórek kory mózgowej, ale podjęcie czynności ratunkowych w tym czasie daje szansę całkowitego powrotu wszystkich czynności życiowych bez groźby uszkodzenia mózgu. Dopiero stwierdzenie nieodwracalnego ustania czynności pnia mózgu upoważnia do uznania zgonu człowieka, a więc śmierci osobniczej czy biologicznej (definitywnej).

Śmierć kliniczną rozpatruje się często w odniesieniu do NDE (ang. Near Death Experience), co oznacza "doświadczenie śmierci". Jest to szereg odczuć zmysłowych, będących udziałem osoby, która niemal umarła albo była w stanie śmierci klinicznej.

Czasami śmierć kliniczną określa się jako życie po życiu. Doświadczenia z pogranicza śmierci obejmują takie doznania, jak:

• słyszenie głosu lekarza oznajmującego zgon,
• słyszenie rozmów osób znajdujących się w pobliżu,
• wrażenie przemieszczania się w tunelu w kierunku światła,
• słyszenie przez moment dźwięku podobnego do buczenia lub dzwonienia,
• doświadczenie przebywania poza ciałem,
• spotkanie z innymi zmarłymi, np. rodziną, krewnymi,
• spotkanie ze "świetlistą istotą" określaną różnie w zależności od wyznania i religii,
• panoramiczny przegląd swojego życia,
• błogie uczucie spokoju i ciszy,
• odczucie konieczności powrotu do życia.

Zazwyczaj ludzie nie znajdują słów na opisanie tych doświadczeń śmierci klinicznej, a próbując zwierzać się ze swoich przeżyć, spotykają się z wyśmianiem i niechęcią.

Naukowcy zwracają uwagę, że opis doświadczeń związanych ze śmiercią kliniczną jest spójny i podobny u wszystkich ludzi bez względu na światopogląd, rasę, religię, wiek czy płeć. Nie można zatem zaklasyfikować tych przeżyć jako omamy halucynacji czy zjawisk paranormalnych.

Naukowe uzasadnienie dla tego typu efektów upatruje się w zaburzeniach funkcjonowania mózgu podczas śmierci klinicznej, które wynikają z niedotlenienia, zaburzenia poziomu neuroprzekaźników i zatrucia.