Motywacja - rodzaje, automotywacja, jak zwiększyć swoją motywację?

Słowo motywacja pochodzi z języka łacińskiego (łac. moveo, movere) i oznacza wprawiać w ruch, popychać, poruszać i dźwigać. Termin to jakby zlepek dwóch wyrazów: motyw + akcja, a więc by podjąć jakieś działanie, trzeba mieć cel. Za formalnego twórcę koncepcji motywacji uznaje się amerykańskiego psychologa Roberta Woodwortha. Co to jest motywacja i automotywacja? Jakie rodzaje motywacji można wyróżnić? Jak się motywować do efektywnej pracy?

1. Czym jest motywacja?

Nie istnieje jednoznaczna definicja motywacji. W psychologii istnieje cała masa różnych ujęć teoretycznych tego pojęcia. Najogólniej rzecz ujmując, motywowanie to określenie wszystkich procesów zaangażowanych w inicjowanie, ukierunkowywanie i utrzymywanie fizycznych oraz psychicznych aktywności człowieka.

Formy motywacji są różne, ale wszystkie one obejmują procesy umysłowe, które pobudzają, pozwalają na dokonanie wyboru i ukierunkowują zachowanie. Motywacja wyjaśnia wytrwałość, mimo przeciwności losu.

W psychologii zwykło się używać pojęcia popęd na określenie motywacji, wynikającej z potrzeb biologicznych, potrzebnych dla przeżycia i prokreacji.

Zobacz film: "By szczyty zdobywać"

Natomiast termin motyw rezerwuje się dla pragnień, które nie służą bezpośrednio zaspokojeniu potrzeb biologicznych, lecz są mocno zakorzenione w uczeniu się, np. ludzka potrzeba osiągnięć. Niżej w tabeli przedstawiono w sposób skrótowy podstawowe teorie motywacji, wyróżniane przez psychologów.

TEORIA	PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA	PRZYKŁADY
Teoria instynktów	Procesy biologiczne motywują wzorce zachowań specyficzne dla danego gatunku.	migracja ptaków, wędrówki ryb
Teoria popędów	Potrzeby wytwarzają popędy, które motywują zachowania dopóty, dopóki nie dojdzie do ich zredukowania.	łaknienie, pragnienie
Teorie poznawcze	Wiele motywów jest przede wszystkim skutkiem percepcji i procesów uczenia się, a nie biologii.	umiejscowienie kontroli, potrzeba osiągnięć
Teoria humanistyczna Abrahama Maslowa	Motywy są rezultatem potrzeb występujących w określonym, hierarchicznym porządku.	potrzeba szacunku, potrzeba samorealizacji
Teoria Zygmunta Freuda	Motywacja jest wynikiem nieświadomych pragnień, które wraz z dojrzewaniem przechodzą zmiany rozwojowe.	seks, agresja

Nie ma jednej teorii wyjaśniającej wszystkie rodzaje motywacji, ponieważ każda każda z nich jest specyficzną mieszanką wpływów biologicznych, umysłowych, behawioralnych i społeczno-kulturowych.

Proces motywacyjny polega na wzbudzaniu wewnętrznego stanu gotowości do działania, pobudzaniu energii, ukierunkowywaniu wysiłku na cel, selektywności uwagi (ignorowanie bodźców nieistotnych, a koncentracja na najważniejszych aspektach sytuacji), zorganizowaniu reakcji w zintegrowany wzorzec i kontynuowaniu czynności, dopóki warunki nie ulegną zmianie.

2. Rodzaje motywacji

W psychologii można wyróżnić typologie motywacji. Podstawowy podział uwzględnia motywy (świadome cele) i popędy (potrzeby biologiczne). Poniżej przedstawiono inne klasyfikacje procesów motywacyjnych:

Motywacja wewnętrzna – jednostka angażuje się w działanie dla samego działania, pod nieobecność nagrody zewnętrznej. Ten rodzaj motywacji ma swoje źródła w wewnętrznych właściwościach człowieka, np. cechach osobowości, szczególnych zainteresowaniach i pragnieniach. Pojęcie motywacji wewnętrznej jest często rozumiane jako automotywacja, czyli motywowanie samego siebie.

Motywacja zewnętrzna – człowiek podejmuje się wykonania zadania w celu osiągnięcia nagrody lub uniknięcia kary, czyli dla zewnętrznych korzyści, np. w postaci pieniędzy, pochwał, awansu w pracy, lepszych ocen w szkole.

Motywacja świadoma – człowiek zdaje sobie z niej sprawę i jest w stanie ją kontrolować. Motywacja nieświadoma – nie pojawia się w świadomości. Człowiek nie wie, co tak naprawdę leży u podstaw jego zachowania. Znaczenie motywacji nieświadomej podkreśla teoria psychoanalityczna Zygmunta Freuda.

Motywacja pozytywna (dodatnia) – opiera się na wzmocnieniach dodatnich (nagrodach) i wiąże się z zachowaniem „dążenia do”. Motywacja negatywna (ujemna) – opiera się na wzmocnieniach ujemnych (karach) i wiąże się z unikaniem, a więc zachowaniem typu „dążenie od”.

3. Motywacja w pracy

Proces regulacji psychicznej nadający energię zachowaniu i ukierunkowujący na osiąganie celów jest bardzo istotny dla pracodawców, którzy, chcąc zwiększyć efektywność pracowników, tworzą różnego rodzaju systemy motywacyjne.

System motywacyjny powstaje poprzez projekty, związane z umożliwianiem pracownikom wzajemnej, indywidualnej i zgodnej z polityką firmy motywacji i zaangażowania w pracę.

Działanie systemu motywacyjnego można podzielić na 3 zasadnicze grupy:

• indywidualna motywacja pracownika – zaspokojenie indywidualnych aspiracji i potrzeb (marzenia, hobby, rodzina), np. work-life-balance, czyli utrzymywanie równowagi między pracą a życiem osobistym;
• wzajemna motywacja pracowników – uwzględnia pracę w grupach, pozytywne relacje między pracownikami oparte na wzajemnej pomocy, wsparciu, odpowiedzialności, obowiązkowości, sprawnej komunikacji i koleżeństwie,
• motywowanie firmy – opiera się na klasycznych zasadach wywierania wpływu na pracowników poprzez management, kształtujący system wynagrodzeń, wsparcie zainteresowania pracą, system awansów oraz wpływający na poczucie odpowiedzialności za efekty pracy i wyrażający uznanie za osiągnięcia zawodowe.

Do systemów motywacyjnych zalicza się również:

• szkolenia pracowników,
• kształcenie zawodowe (studia podyplomowe),
• modernizacja zarządzania,
• zmiany logistyczne i technologii produkcji,
• ograniczanie biurokracji,
• tworzenie zespołów zadaniowych,
• zarządzanie projektami,
• kształtowanie pozytywnego image'u firmy wewnątrz przedsiębiorstwa,
• działania PR nakierowane na pracowników,
• programy integracyjne kadry pracowniczej,
• konkursy motywacyjne,
• fundowanie atrakcyjnych wycieczek lub nagród rzeczowych,
• gratyfikacje finansowe,
• premie pracownicze,
• kształtowanie efektywnej współpracy pomiędzy personelem,
• systemy wewnętrznej i zewnętrznej komunikacji.

3.1. Motywacja pracownika a zaangażowanie organizacyjne

Motywacja pracowników bardzo ściśle wiąże się z zaangażowaniem organizacyjnym. Zaangażowanie organizacyjne rozumie się jako indywidualne zaabsorbowanie firmą i identyfikację z nią.

Obejmuje silną wiarę w cele organizacji, ich akceptację, gotowość ponoszenia wysiłków na rzecz organizacji i silne pragnienie dotyczące utrzymania członkostwa organizacyjnego. W psychologii wyróżnia się 3 typy postaw wobec pracy:

• zaangażowanie afektywne – warunkowane przez stopień zaspokojenia indywidualnych potrzeb i oczekiwań przez organizację, klarowność roli, zaufanie, jakim się darzy firmę oraz możliwość sprawdzenia się w pracy,
• zaangażowanie trwania – determinowane przez postrzegane koszty porzucenia organizacji. Może składać się z osobistego poświęcenia (odejście) i ograniczonych możliwości (trudności znalezienia innej pracy),
• zaangażowanie normatywne – postrzeganie zobowiązania pozostania w organizacji. Opiera się na regułach dotyczących wzajemności zobowiązań pomiędzy firmą a jej pracownikami (teoria wymiany społecznej, reguła wzajemności).

4. Automotywacja

Czasami człowiek myśli: „Żeby mi się tak bardzo chciało, jak mi się nie chce”. Ma problem z doprowadzeniem do końca rozpoczętych zadań, rezygnuje w przedbiegach z realizacji marzeń i traci wiarę w skuteczność własnych poczynań.

Pojawiają się wówczas problemy z automotywacją. Każdego człowieka motywują inne czynniki, dlatego należy stosować różne ćwiczenia i odnaleźć indywidualny motywacyjny system nagród.

5. Jak zwiększyć swoją motywację?

Deklaracja innym własnych zamierzeń – zaniechanie wykonania zadeklarowanego zadania czyni człowieka w oczach innych hipokrytą i naraża na spadek samooceny, bo pojawia się dysonans – nieprzyjemne napięcie wynikające z rozbieżności między deklaracjami a zachowaniem.

Mając świadków „danego słowa”, łatwiej zmobilizować się do działania, by uniknąć przykrych emocji. Gwarancja pięciu minut – zwykle najtrudniejszy jest pierwszy krok. Nie wolno odkładać zadania na później, bo w rezultacie nie uda się go w ogóle zacząć. Kiedy czegoś się już podejmujesz, łatwiej to kontynuować.

Analiza celów – ustalanie priorytetów to podstawa podejmowania każdej decyzji. Jeżeli coś jest osobiście istotne, łatwiej wzbudzić motywację wewnętrzną niezależną od gratyfikacji zewnętrznych.

Podział pracy – dochodzenie do celu ostatecznego można dokonać metodą małych kroków. Trudno po kilku pierwszych minutach pracy zaobserwować spektakularne efekty, co często redukuje poziom motywacji i wpływa demobilizująco na jednostkę.

Metoda podziału pracy odwołuje się do mechanizmu segmentacji i zwielokrotniania gratyfikacji. Mechanizm ten polega na wyodrębnieniu wielu etapów pośrednich i związaniu z każdym z nich określonych nagród.

Wizualizacja celu – wyobrażenie sobie rezultatów pracy wpływa na pobudzenie fizjologiczne i umożliwia przekształcenie abstrakcyjnego celu w realny obraz. Rozpoczynanie działania od rzeczy najmniej przyjemnych – z czasem chęć do pracy spada, chociażby ze względu na zmęczenie i zmniejszenie koncentracji uwagi, dlatego na początku zaczynaj pracę od rzeczy najtrudniejszych, których najbardziej się obawiasz.

Zaplanowanie nagrody za wykonanie celu – wizja przyjemności po zakończeniu działania motywuje do pracy, bo kieruje myśli na oczekiwaną nagrodę, a nie na trudy podejmowanego wysiłku.

Podnoszenie wiedzy w danej dziedzinie – to, co nieznane i niezrozumiałe, często budzi lęk i niechęć do działania. Znajomość przedmiotu umożliwia lepszą organizację działania, efektywniejszą pracę, lepsze wykorzystanie czasu i uprawdopodabnia sukces.

Pozytywne myślenie – ktoś pomyśli, że to tylko pusty slogan, jednak zmiana własnego spostrzegania świata daje naprawdę zadziwiające efekty. Zamiast myśleć: „Muszę, ale nie chcę”, lepiej przyjąć perspektywę: „Tak naprawdę nic nie muszę, ale bardzo chcę”.

Człowiek całe życie szuka sposobów na pokonanie wewnętrznych barier, uniemożliwiających dokończenie tego, czego się podjął. Próbuje znaleźć indywidualne czynniki motywujące go, powody i korzyści, które napędzałyby do działania. Każdy z nas potrzebuje innego systemu nagród i kar.