Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Kamila Drozd

Metody wychowania dzieci

Avatar placeholder
14.07.2020 21:39
Metody wychowania dzieci
Metody wychowania dzieci (Shutterstock)

Rodzice bardzo często zastanawiają się, jak wychować dziecko na przyzwoitego człowieka. Co robić? Czego unikać? Ignorować przejawy agresji czy stawiać do kąta? Mimo wielu książek, programów telewizyjnych i stosu przeczytanych podręczników pedagogicznych rodzice czują się często bezradni wobec nieprawidłowych zachowań własnego dziecka. Nie umieją sobie poradzić i spychają obowiązek wychowawczy, np. na szkołę. Jakie wyróżnia się metody wychowania dzieci? Jaki styl wychowawczy wybrać? Jaka postawa rodzicielska jest najlepsza? Lepiej stosować kary czy nagrody?

spis treści

1. Style wychowawcze

W fachowej terminologii pedagogicznej styl wychowawczy oznacza wypadkową sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny, w tym przede wszystkim rodziców. Na stosowane style wychowawcze mają wpływ poglądy opiekunów, ich własne doświadczenia wychowawcze z dzieciństwa wyniesione z rodzin macierzystych, obserwacje sposobów rozwiązywania różnych problemów wychowawczych oraz wiedza teoretyczna, np. zaczerpnięta z literatury pedagogicznej.

Można wyróżnić cztery główne style wychowawcze:

  • autorytarny – oparty na autorytecie rodziców, w którym przeważają bezpośrednie metody wychowania – kary i nagrody. Jest to wychowanie konsekwentne. Dominuje rodzic (wychowawca), dziecko musi się podporządkować;
  • demokratyczny – polega na współudziale dziecka w życiu rodziny. Dziecko wykazuje inicjatywę działania, dobrowolnie przyjmuje obowiązki i zadania. Rodzice uczestniczą w życiu pociechy. Stosują raczej pośrednie techniki wychowania, jak argumentacja, rozmowa, perswazja czy naśladownictwo;
  • niekonsekwentny – okazjonalny, gdzie rodzice nie mają sprecyzowanych zasad postępowania wobec dziecka. Ich wpływ zależy od chwilowego nastroju czy samopoczucia – raz surowo karzą szkraba, innym razem są pobłażliwi dla jego wybryków;
  • liberalny – duży akcent jest położony na samowychowanie dziecka. Rodzice zostawiają dużą swobodę, by nie hamować aktywności i spontanicznego rozwoju malucha. Interweniują tylko w skrajnych sytuacjach i spełniają każdą zachciankę dziecka. Nie ma praktycznie żadnych restrykcji wychowawczych.

2. Kryteria doboru metod wychowania

Realia społeczno-kulturowe zmieniają się bardzo szybko, dlatego też zmianie muszą ulec tradycyjne metody wychowania, które nie przystają do aktualnej rzeczywistości. Żadne z dzieci XXI wieku nie będzie stało na grochu za karę.

O doborze metod wychowania decyduje wiele czynników, np.:

  • poziom dojrzałości (wiek) wychowanka – inne sposoby wychowawcze stosuje się wobec przedszkolaka, a inne wobec nastolatka,
  • indywidualne doświadczenia i właściwości dziecka – każdy człowiek ma inny temperament, cechy osobowości czy chociażby poziom uległości wobec autorytetu,
  • relacje rodzica z dzieckiem,
  • rodzic i jego własna filozofia wychowania,
  • czynniki sytuacyjne – kontekst społeczny, reakcje ze strony najbliższego otoczenia,
  • cele wychowania – metoda wychowania wynika z faktu, czy chce się czegoś nowego nauczyć, zredukować jakąś niekorzystną postawę dziecka, czy całkowicie ją wyeliminować z repertuaru reakcji wychowanka.

3. Metody oddziaływań wychowawczych

Istnieje kilka ważnych zjawisk psychologicznych, które odgrywają istotną rolę w transmisji wpływów wychowawczych, co prezentuje tabela niżej.

SYGNAŁY WYCHOWAWCZEPROCESY I ZJAWISKA psychologiczne
wzorzec czynności wzór osobowy przykładnaśladownictwo identyfikacja modelowanie
zadania wymaganiauczenie się powtarzanie ćwiczenie wzmacnianie przez kary i nagrody
społeczna sytuacja wychowawczainterakcja społeczna role społeczne
wartości normy zasady postępowaniainterioryzacja internalizacja

Metody oddziaływań wychowawczych to określone sposoby postępowania rodzica (wychowawcy), zmierzające do wywołania u dzieci (wychowanków) takiej aktywności własnej, która jest w stanie doprowadzić do zamierzonych zmian w ich zachowaniu lub/i osobowości. Rodzice są zatem nauczycielami dzieci i to oni kształtują ich postawy. Można wyróżnić cztery główne typy metod wychowania:

  • metody oparte na uczeniu się przez obserwację i naśladownictwo – modelowanie (świecenie przykładem osobistym),
  • metody oparte na uczeniu się przez warunkowanie – wyrażanie aprobaty lub dezaprobaty, kary i nagrody, organizowanie doświadczeń wychowanka, wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych (odwołanie się do zainteresowań, potrzeb i wiedzy dziecka),
  • metody oparte na uczeniu się językowym – wysuwanie sugestii, perswazja, instruowanie,
  • metody zadaniowe – ćwiczenie, przydzielanie zadań, funkcji i ról społecznych.

Wychowanie dziecka to bardzo trudne zadanie. Odpowiedzialność rodzicielska nie może sprowadzać się tylko do zaspokojenia materialnych potrzeb szkraba. Rodzice muszą dawać miłość, wsparcie, poczucie bezpieczeństwa, stabilizacji i spokoju własnemu dziecku. To oni stwarzają maluchowi atmosferę odpowiednią do właściwego rozwoju i kształcenia osobowości. Poza tym uczenie norm i zasad społecznych ma być punktem wyjścia do samoregulacji i zdolności samowychowania na dalszych etapach rozwoju, bowiem człowiek uczy się przez całe swoje życie, co fachowo określane jest jako „socjalizacja permanentna”.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze