Metody wychowania dzieci
Rodzice bardzo często zastanawiają się, jak wychować dziecko na przyzwoitego człowieka. Co robić? Czego unikać? Ignorować przejawy agresji czy stawiać do kąta? Mimo wielu książek, programów telewizyjnych i stosu przeczytanych podręczników pedagogicznych rodzice czują się często bezradni wobec nieprawidłowych zachowań własnego dziecka. Nie umieją sobie poradzić i spychają obowiązek wychowawczy, np. na szkołę. Jakie wyróżnia się metody wychowania dzieci? Jaki styl wychowawczy wybrać? Jaka postawa rodzicielska jest najlepsza? Lepiej stosować kary czy nagrody?
1. Style wychowawcze
W fachowej terminologii pedagogicznej styl wychowawczy oznacza wypadkową sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny, w tym przede wszystkim rodziców. Na stosowane style wychowawcze mają wpływ poglądy opiekunów, ich własne doświadczenia wychowawcze z dzieciństwa wyniesione z rodzin macierzystych, obserwacje sposobów rozwiązywania różnych problemów wychowawczych oraz wiedza teoretyczna, np. zaczerpnięta z literatury pedagogicznej.
Można wyróżnić cztery główne style wychowawcze:
- autorytarny – oparty na autorytecie rodziców, w którym przeważają bezpośrednie metody wychowania – kary i nagrody. Jest to wychowanie konsekwentne. Dominuje rodzic (wychowawca), dziecko musi się podporządkować;
- demokratyczny – polega na współudziale dziecka w życiu rodziny. Dziecko wykazuje inicjatywę działania, dobrowolnie przyjmuje obowiązki i zadania. Rodzice uczestniczą w życiu pociechy. Stosują raczej pośrednie techniki wychowania, jak argumentacja, rozmowa, perswazja czy naśladownictwo;
- niekonsekwentny – okazjonalny, gdzie rodzice nie mają sprecyzowanych zasad postępowania wobec dziecka. Ich wpływ zależy od chwilowego nastroju czy samopoczucia – raz surowo karzą szkraba, innym razem są pobłażliwi dla jego wybryków;
- liberalny – duży akcent jest położony na samowychowanie dziecka. Rodzice zostawiają dużą swobodę, by nie hamować aktywności i spontanicznego rozwoju malucha. Interweniują tylko w skrajnych sytuacjach i spełniają każdą zachciankę dziecka. Nie ma praktycznie żadnych restrykcji wychowawczych.
2. Kryteria doboru metod wychowania
Realia społeczno-kulturowe zmieniają się bardzo szybko, dlatego też zmianie muszą ulec tradycyjne metody wychowania, które nie przystają do aktualnej rzeczywistości. Żadne z dzieci XXI wieku nie będzie stało na grochu za karę.
O doborze metod wychowania decyduje wiele czynników, np.:
- poziom dojrzałości (wiek) wychowanka – inne sposoby wychowawcze stosuje się wobec przedszkolaka, a inne wobec nastolatka,
- indywidualne doświadczenia i właściwości dziecka – każdy człowiek ma inny temperament, cechy osobowości czy chociażby poziom uległości wobec autorytetu,
- relacje rodzica z dzieckiem,
- rodzic i jego własna filozofia wychowania,
- czynniki sytuacyjne – kontekst społeczny, reakcje ze strony najbliższego otoczenia,
- cele wychowania – metoda wychowania wynika z faktu, czy chce się czegoś nowego nauczyć, zredukować jakąś niekorzystną postawę dziecka, czy całkowicie ją wyeliminować z repertuaru reakcji wychowanka.
3. Metody oddziaływań wychowawczych
Istnieje kilka ważnych zjawisk psychologicznych, które odgrywają istotną rolę w transmisji wpływów wychowawczych, co prezentuje tabela niżej.
| SYGNAŁY WYCHOWAWCZE | PROCESY I ZJAWISKA psychologiczne |
|---|---|
| wzorzec czynności wzór osobowy przykład | naśladownictwo identyfikacja modelowanie |
| zadania wymagania | uczenie się powtarzanie ćwiczenie wzmacnianie przez kary i nagrody |
| społeczna sytuacja wychowawcza | interakcja społeczna role społeczne |
| wartości normy zasady postępowania | interioryzacja internalizacja |
Metody oddziaływań wychowawczych to określone sposoby postępowania rodzica (wychowawcy), zmierzające do wywołania u dzieci (wychowanków) takiej aktywności własnej, która jest w stanie doprowadzić do zamierzonych zmian w ich zachowaniu lub/i osobowości. Rodzice są zatem nauczycielami dzieci i to oni kształtują ich postawy. Można wyróżnić cztery główne typy metod wychowania:
- metody oparte na uczeniu się przez obserwację i naśladownictwo – modelowanie (świecenie przykładem osobistym),
- metody oparte na uczeniu się przez warunkowanie – wyrażanie aprobaty lub dezaprobaty, kary i nagrody, organizowanie doświadczeń wychowanka, wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych (odwołanie się do zainteresowań, potrzeb i wiedzy dziecka),
- metody oparte na uczeniu się językowym – wysuwanie sugestii, perswazja, instruowanie,
- metody zadaniowe – ćwiczenie, przydzielanie zadań, funkcji i ról społecznych.
Wychowanie dziecka to bardzo trudne zadanie. Odpowiedzialność rodzicielska nie może sprowadzać się tylko do zaspokojenia materialnych potrzeb szkraba. Rodzice muszą dawać miłość, wsparcie, poczucie bezpieczeństwa, stabilizacji i spokoju własnemu dziecku. To oni stwarzają maluchowi atmosferę odpowiednią do właściwego rozwoju i kształcenia osobowości. Poza tym uczenie norm i zasad społecznych ma być punktem wyjścia do samoregulacji i zdolności samowychowania na dalszych etapach rozwoju, bowiem człowiek uczy się przez całe swoje życie, co fachowo określane jest jako „socjalizacja permanentna”.