Mapy myśli

Mapy myśli uznaje się za jedną z mnemotechnik, czyli strategii pamięciowych, ułatwiających zapamiętywanie, przechowywanie wiedzy i przypominanie. To alternatywa dla standardowych metod sporządzania notatek w postaci linearnej. Mapy mentalne, dzięki myśleniu asocjacyjnemu i skojarzeniom, pozwalają zwiększyć potencjał poznawczy i możliwości mózgu każdego człowieka. Czym są mapy myśli? Jak je tworzyć? Jakie korzyści dają tego typu notatki? Jakie reguły uczenia się są wykorzystywane w mapach myśli?

1. Mapy mentalne a uczenie się

Za autora koncepcji map myśli (ang. Mind Maps) uznaje się Tony’ego Buzana, który jest autorytetem w dziedzinie mózgu i technik uczenia się. Tony Buzan to światowej sławy pisarz, twórca myślenia promienistego (ang. Radian Thinking) oraz umiejętności posługiwania się umysłem (ang. Mental Literacy). Jeśli chcesz się dowiedzieć, jak zwiększyć poziom wykorzystania swoich zasobów intelektualnych, możesz przeczytać którąś z jego publikacji, np. „Rusz głową” albo „Mapy twoich myśli”.

Psychologia uczenia się odkryła zasady, na jakich funkcjonuje mózg ludzki podczas różnych procesów psychicznych, jak uwaga, pamięć, spostrzeganie (percepcja) czy myślenie. Szybka nauka jest możliwa m.in. dzięki mapom myśli, które odwołują się do podstawowych zasad zapamiętywania. Tworząc notatkę standardową, człowiek angażuje głównie logiczną lewą półkulę mózgu. Mapy myśli, jak każda mnemotechnika, bazuje na współpracy obu półkul mózgowych.

Synergia lewej półkuli, odpowiadającej za komunikację, słowa, logikę, analizę, hierarchię, szczegóły i linearność oraz prawej półkuli, która wiąże się z wyobraźnią, kolorami, wymiarami, proporcjami, przestrzenią, obrazem całości (Gestalt), symbolem i rytmem, pozwala zwielokrotnić efekty nauki, rozwinąć kreatywność i uskutecznić zapamiętywanie.

2. Reguły uczenia się podczas tworzenia map myśli

• Ruch – mózg ludzki zapamiętuje głównie obraz i akcję, dlatego dynamiczne rysunki łatwiej zapadają w pamięć niż monotonne pejzaże.
• Skojarzenia – myślenie asocjacyjne działa jak efekt kostek domina. Jedna myśl automatycznie przywołuje następne z nią związane. Aby coś skutecznie i na długo zapamiętać, trzeba nową informację wbudować w zasób wiedzy, który jest już znany i ugruntowany w umyśle. Tworząc mapy myśli, buduje się za pomocą odnośników ciąg skojarzeń od ogólnego tematu do szczegółów.
• Synestezja – hasła-klucze w mapach mentalnych powinny odwoływać się do wrażeń zmysłowych. Im więcej zmysłów zaangażuje się w proces myślenia, tym lepsze efekty nauki. Człowiek głównie korzysta ze wzroku i słuchu, deprecjonując znaczenie smaku, węchu i dotyku.
• Wyobraźnia – Albert Einstein powiedział, że „wyobraźnia jest ważniejsza niż wiedza”. Człowiek doby XXI wieku nie docenia roli wyobraźni, myląc ją z niepotrzebnym fantazjowaniem, tymczasem skojarzenia, obrazy, symbole i słowa-klucze znacznie ułatwiają zapamiętywanie. Wyobrażając sobie to, co się notuje, lepiej przyswaja się wiedzę.
• Humor – żart, dowcip, groteska to elementy, które nie tylko mają walor edukacyjny. Od dawna bowiem wiadomo, że najlepiej uczyć się poprzez zabawę. Można połączyć pożyteczne z przyjemnym.
• Kolory – umysł ludzki kocha to, co barwne. Kolory oddziałują na wyobraźnię, pomagają zapamiętywać i wzbudzają zainteresowanie. Podkreślenie czegoś czerwoną kredką na pewno zwróci uwagę niejednego człowieka. Tworząc mapy myśli, najlepiej używać jak najwięcej kolorowych rysunków i symboli.
• Symbolizm – symbole dobrze zastępują pojęcia abstrakcyjne. Zamiast nudnych, monotonnych wyrazów lepiej użyć własnego systemu symboli, które pobudzą mózg do twórczej pracy.
• Numeracja – porządek i sekwencje to domena lewej półkuli mózgu. Kolejność pomaga hierarchizować i kategoryzować dane treści. Tworząc mapy myśli, porządkuje się dane zagadnienie, wychodząc od tematu centralnego, poprzez główne podtematy, aż do szczegółowych informacji.
• Wyolbrzymianie – to, co jest niestandardowe, zawsze wyróżnia się z tła. Banalność umiera, oryginalność wygrywa. Tworząc mapy myśli, warto pokusić się o przesadę, np. rysować coś bardzo duże albo bardzo małe.

3. Jak tworzyć przykładowe mapy myśli?

Każdy z nas na co dzień stosuje jakieś techniki zapamiętywania, np. zapisuje się ważne informacje na karteczkach, prowadzi się kalendarz albo ustawia przypomnienie w telefonie komórkowym. Studenci często podczas sesji egzaminacyjno-zaliczeniowej kserują stosy notatek. Jednak zwykła notatka nie sprzyja nauce. Dlaczego?

Po pierwsze – wydłuża proces uczenia się, bo zabiera dużo czasu na pisanie zbędnych słów i czytanie jednolitego tekstu, po drugie – jest zbyt długa i utrudnia budowanie skojarzeń między ważnymi pojęciami, po trzecie – jest nudna i mało atrakcyjna dla mózgu, po czwarte – daje złudne uczucie kompletności wiedzy, hamując twórcze myślenie, gdyż człowiek trzyma się schematów i wytyczonych granic.

Stosując mapy myśli, oszczędza się do 95% czasu, notując i 90% czasu, czytając notatki. W jaki sposób sporządza się mapy myśli?

• Należy przygotować dużą, czystą kartkę papieru, minimum formatu A-4.
• Ułożyć kartkę w sposób panoramiczny (poziomo).
• Na środku papieru umieścić temat główny, najlepiej w postaci kolorowego obrazu.
• Warto używać obrazów 3-D, które stymulują wyobraźnię.
• Od tematu centralnego utworzyć odgałęzienia, czyli podtematy albo działy.
• Do podtematów dołączyć bardziej szczegółowe informacje, tak by mapa przedstawiała się w formie drzewa z głównym pniem, konarami, gałęziami i listkami, czyli najbardziej drobnymi wiadomościami, przedstawionymi w formie słów-kluczy.
• Słowa należy pisać drukowanymi literami, co sprzyja czytelności.
• Trzeba używać jak najwięcej kolorów, kodów i symboli, co stymuluje prawą półkulę mózgu.
• Najlepiej używać jednej barwy tematycznie lub hierarchicznie.
• Każde słowo zapisywać na osobnej linii lub w ramce.
• Używać promienistej hierarchii i numerować myśli, co sprzyja przejrzystości.
• Linie powinny być najgrubsze przy centrum kartki do coraz cieńszych na obwodzie.
• Nie wolno używać linijki, skojarzenia muszą łączyć się ze sobą jak macki ośmiornicy.

4. Korzyści zastosowania map myśli

Linearny sposób robienia notatek nie tylko pochłania dużo czasu i jest mniej wydajny, ale również przeczy naturalnym procesom myślowym, które zachodzą w umyśle. Człowiek bowiem myśli w sposób nielinearny, czego odzwierciedleniem są niejako mapy myśli. Aktywizując obie półkule mózgowe, można rozwinąć własny potencjał poznawczy.

Pamięć i możliwości intelektualne mózgu są nieograniczone, bowiem każdy neuron, których w mózgu jest około biliona, może łączyć się za pomocą wypustek (aksonów i dendrytów) nawet z 1028. innymi komórkami, co daje niewyobrażalną ilość możliwych kombinacji. Na takiej zasadzie opiera się myślenie asocjacyjne, które poprzez słowa-klucze, czyli pewne hasła, wywołuje ciągi skojarzeń. Co ciekawe, każdy człowiek generuje zupełnie unikatową reakcję łańcuchową w swoim umyśle, np. wyraz „dom” jednemu może kojarzyć się z matką, ciepłem, bezpieczeństwem, rodziną, wychowaniem, a inny człowiek pomyśli o pracy, obowiązkach, dywanie, zasłonach w oknie i piecu kaflowym.

Mapy mentalne nie tylko ułatwiają szybką naukę, poprawiają pamięć, pobudzają wyobraźnię, ale przyspieszają proces kojarzenia, uruchamiają kreatywność i rozwijają potencjał twórczy. Człowiek nie jest ograniczony schematami i algorytmami działania, co sprzyja planowaniu, projektowaniu i podejmowaniu decyzji. Ta z pozoru prosta mnemotechnika polecana jest nie tylko w szkole dla zwielokrotnienia efektów edukacyjnych jako alternatywa dla tradycyjnej notatki, ale przydaje się również w biznesie podczas tworzenia różnego rodzaju projektów, synchronizując się niejako z metodą burzy mózgów.