Śpiączka – przyczyny, objawy, wybudzenie i rodzaje śpiączek

Śpiączka jest przedłużającym się stanem zaburzenia świadomości i przytomności, który może mieć różnorodne nasilenie. Począwszy od mniejszego, kiedy to pacjent reaguje na bodźce bólowe i wykazuje niektóre odruchy obronne, a jego układ oddechowy i krążenia są wydolne, aż po śpiączkę głęboką. Jak długo może trwać ten stan? Jakie są najczęstsze przyczyny śpiączki? Jak wygląda leczenie?

1. Śpiączka – co to jest?

Śpiączka (łac. coma) to stan braku świadomości siebie samego oraz otoczenia, objawiający się niemożnością reagowania na bodźce zewnętrzne. Słowo to pochodzi od greckiego słowa „koma” i oznacza głęboki sen.

Osoba, która znajduje się w śpiączce, nie ma zdolności postrzegania, nie wykonuje spontanicznych ruchów oraz nie komunikuje się z otoczeniem. Chorego nie da się wybudzić nawet poprzez dostarczenie silnych bodźców.

Śpiączce towarzyszą znaczne zmiany EEG. Koma jako głęboka utrata przytomności świadczy o nieprawidłowym funkcjonowaniu centralnego układu nerwowego.

Zobacz film: "Ludzie w śpiączce dostaną nowe życie? Ta metoda przyleciała prosto z Japonii"

Śpiączka jako jednostka nozologiczna została sklasyfikowana w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych pod kodem R40.2 (śpiączka nieokreślona).

2. Przyczyny śpiączki

Sen jest genetycznie uwarunkowanym naturalnym stanem występującym naprzemiennie ze stanem czuwania. W przeciwieństwie do snu śpiączka jest patologicznym stanem utraty świadomości, która może wynikać z przyczyn metabolicznych (pozamózgowych), albo strukturalnych (pierwotne uszkodzenie mózgu).

Śpiączka może być spowodowana urazami lub ciężkimi schorzeniami, np. metabolicznymi albo ostrymi zatruciami (przedawkowanie leków nasennych, uspokajających, narkotyków, alkoholu), w wyniku których przestaje funkcjonować kora mózgowa lub twór siatkowaty mózgu.

Inne możliwe przyczyny śpiączki to:

• udar,
• niedotlenienie,
• guzy mózgu,
• ropień mózgu,
• choroby zakaźne (np. trypanosomatoza afrykańska),
• krwawienia podpajęczynówkowe,
• infekcje centralnego układu nerwowego,
• zaburzenia psychiczne, np. w zaburzenia konwersyjne (osłupienie dysocjacyjne),
• nagłe zatrzymanie akcji serca.

Wybudzenie ze śpiączki zależne jest w dużym stopniu właśnie od jej podłoża.

3. Rodzaje śpiączek

Wyróżnia się wiele rodzajów śpiączki, które zależne są głównie od jej przyczyny (np. śpiączka mocznicowa – związana z przewlekłą niewydolnością nerek, śpiączka mleczanowa – związana z drastycznym spadkiem poziomu cukru we krwi). Najogólniej przyczyny dzieli się na strukturalne i metaboliczne.

Co istotne, śpiączka nie zawsze ma charakter patologiczny, będący następstwem np. urazu czy choroby. Może mieć też charakter farmakologiczny. W ten stan lekarze celowo wprowadzają pacjenta przy pomocy leków.

3.1. Śpiączka mózgowa

Śpiączką mózgową nazywa się ogólnie te przypadki zaburzeń przytomności i świadomości, które związane są bezpośrednio z uszkodzeniem mózgu, zwłaszcza jego pnia. Pacjent pozostaje nieprzytomny, nie posiada zdolności reagowania na bodźce. Ponadto nie występują fazy snu i czuwania.

Określenie to używane jest zarówno w przypadku śpiączek powstałych w wyniku urazów, będących efektem mechanicznego uszkodzenia, jak i tych, które są następstwem procesów chorobowych (np. udar mózgu).

3.2. Śpiączka ketonowa

Śpiączka ketonowa to stan, który może wystąpić w przebiegu cukrzycy (substancji kwaśnych w organizmie). Skutkiem czego może być zakwaszenie organizmu i zaburzenie funkcjonowania procesów życiowych.

Śpiączka ketonowa jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Jej leczenie ma na celu przywrócenie prawidłowych wartości metabolicznych, dlatego też jest wieloelementowe.

3.3. Śpiączka hiperosmolarna

Śpiączka hiperosmolarna to kolejny rodzaj śpiączki, występującej u pacjentów z cukrzycą. Stan ten jest następstwem zespołu hiperglikemiczno-hipersmolalnego, który może rozwijać się przez kilka dni lub nawet tygodni.

Zespół hiperglikemiczno-hipersmolalny to zaburzenie metaboliczne, które dotyczy częściej osób starszych, chorujących na II typ cukrzycy. Charakteryzuje się znacznym odwodnieniem. Pomimo występowania bardzo dużej glikemii, nie stwierdza się kwasicy ketonowej.

3.4. Śpiączka wątrobowa

Śpiączka wątrobowa to bardzo poważny stan, który może pojawić się w wyniku ciężkich, ostrych lub przewlekłych chorób wątrob. Skrajnie niewydolna wątroba może powodować nagromadzenie się we krwi szkodliwych produktów przemiany materii. Konsekwencją czego mogą być zaburzenia przewodnictwa nerwowego oraz obrzęk mózgu.

Śpiączka wątrobowa jest najcięższym powikłaniem, do którego może dojść w przebiegu encefalopatii wątrobowej. Charakteryzuje się całkowitą utratą świadomości. Pacjent pozostaje nieprzytomny, nie reaguje również na płynące z otoczenia bodźce.

Czy można wybudzić się ze śpiączki wątrobowej? Wiele zależy od etiologii encefalopatii wątrobowej. Rokowanie u ludzi w śpiączce wątrobowej uzależnione jest od wielu czynników i nie zawsze jest pomyślne. A samo wybudzenie nie zawsze oznacza powrót do pełnej świadomości.

3.5. Śpiączka farmakologiczna

Śpiączka farmakologiczna to śpiączka, w którą pacjent zostaje wprowadzony celowo. Jest to stan kontrolowany, który stanowi ważny element procesu leczenia. Wprowadza się w nią zwykle pacjentów po urazach, zwłaszcza po urazach mózgu, w których istnieje poważne zagrożenie życia. Występuje ona także pod inną nazwą – śpiączka barbituranowa.

W czasie śpiączki farmakologicznej zostaje ograniczona aktywność mózgu – funkcjonują tylko procesy niezbędne do życia. Wyłączone zostają natomiast funkcje mózgu odpowiedzialne za odbieranie bodźców zewnętrznych.

W stan śpiączki farmakologicznej wprowadza się pacjentów wyłącznie w warunkach szpitalnych, a cały proces kontrolują anestezjolodzy. W tym czasie możliwe jest wyciszenie w głowie pacjenta tzw. burzy wegetatywnej.

W przypadku długotrwałej śpiączki farmakologicznej pacjentowi podaje się nie tylko leki usypiające, ale też zwiotczające mięśnie układu oddechowego. Ułatwiają one procedurę kontrolowania oddechu za pomocą respiratora. Bliscy pacjentów, często zastanawiają się, czy człowiek pozostaje przytomny pod respiratorem? Świadomość u pacjentów w śpiączce farmakologicznej wraca dopiero po przebudzeniu.

Jednak wybudzenie nie zawsze oznacza całkowity powrót do zdrowia i koniec leczenia. Czasem bezpośrednio po wybudzeniu u pacjentów obserwuje się brak kontaktu.

Po śpiączce farmakologicznej życie może wyglądać zupełnie inaczej. A w wielu przypadkach powrót do normalnego funkcjonowania wymaga od chorego długiej i intensywnej pracy. Przyjmuje się, że bezpieczny okres stosowania śpiączki farmakologicznej nie powinien przekraczać sześciu miesięcy.

4. Postępowanie w przypadku śpiączki

W przypadku objawów wskazujących na nagłe zaburzenie świadomości, konieczne jest niezwłoczne wezwanie karetki pogotowia ratunkowego. Szybka pomoc medyczna oraz ustalenie przyczyny zapadnięcia w śpiączkę może uratować życie.

W przypadku, gdy pomoc nadchodzi zbyt późno, rezultatem może być śmierć lub długotrwały, nieuleczalny stan śpiączki.

5. Skala Glasgow do pomiaru śpiączki

Stopień zaawansowania śpiączki można stwierdzić, obserwując odruchy źreniczne, ciśnienie tętnicze, oddech, tętno i temperaturę ciała. Na podstawie skali Glasgow (GCS od ang. Glasgow Coma Scale) bada się:

• otwieranie oczu (od 1 do 4),
• kontakt słowny (od 1 do 5),
• reakcje ruchowe (od 1 do 6).

Skala Glasgow może być stosowana u dzieci od 4. roku życia, natomiast w przypadku młodszych dzieci stosowana jest pediatryczna skala Glasgow. Wynik GCS pozwala ocenić przytomność pacjenta.

6. Rokowania w przypadku śpiączki

Największe szanse na powrót do życia mają pacjenci w ciągu pierwszych 6. miesięcy od zapadnięcia w śpiączkę. Im śpiączka patologiczna trwa dłużej, tym rokowanie jest gorsze.

W przypadku śpiączek urazowych wiele zależy od tego, jak daleko zaszły zmiany w mózgu człowieka. W śpiączce po wypadkach często następuje uszkodzenie tylko części mózgu. Dlatego też tacy pacjenci zwykle mają większe szanse na wyjście ze śpiączki niż osoby, u których nastąpiło długotrwałe niedotlenienie na skutek podtopienia, zachłyśnięcia, wylewu, czy próby samobójczej. W takich przypadkach wszystkie komórki mózgu są najczęściej zniszczone tak samo.

Z kolei u pacjentów, u których doszło do nieodwracalnego ustania czynności pnia mózgu, potrzebne jest stałe wsparcie podstawowych procesów życiowych, takich jak oddychanie, krążenie i odżywienie.

W ten sposób chorego można utrzymać przy życiu nawet przez wiele lat. Jednak ta sytuacja jest źródłem sporów i dyskusji między zwolennikami etyki „jakości życia” a etyki „świętości życia”. Również wśród lekarzy i personelu medycznego.

7. Wybudzanie ze śpiączki

Wybudzanie ze śpiączki to bardzo powolny i skomplikowany proces, polegający na stymulowaniu mózgu i całego ciała pacjenta. Przebieg procesu uzależniony jest od wielu czynników, takich jak rozległość urazu, stan świadomości pacjenta, jego wiek i ogólny stan medyczny. Ważna jest także przyczyna śpiączki (inaczej postępuje się np. w przypadku śpiączki farmakologicznej, a inaczej przy śpiączce cukrzycowej).

Wybudzanie ze śpiączki odbywa się z wykorzystaniem różnorodnych metod opartych na rehabilitacji ruchowej, odpowiednio dobranych bodźcach zewnętrznych oraz usuwaniu z mózgu szkodliwych zmian metabolicznych. W procesie wybudzania dużą rolę ma także pozbycie się wszelkich niekorzystnych czynników. Czasem wykorzystuje się też obraz, czy też obecność znanych pacjentowi osób.

Kiedy pacjent wykazuje powtarzalną reakcję na określony impuls, może to oznaczać, że się wybudza.

Jednak po wybudzeniu pacjenci nie zawsze odzyskują pełnię świadomości lub sprawności. Czasem po wybudzeniu chorzy nie mogą samodzielnie chodzić lub nie mówią. A żeby powrócić do pełnej sprawności, muszą pozostać pod opieką medyczną oraz uczęszczać na rehabilitację.

Wybudzanie ze śpiączki farmakologicznej

A co w sytuacji, gdy to pod kontrolą lekarzy pacjent zapadł w śpiączkę? Jak wygląda wybudzanie ze śpiączki farmakologicznej? Otóż w tym przypadku wybudzanie następuje po prostu na skutek zaprzestania podawania lub też stopniowego zmniejszania dawek środków nasennych.