Jak przygotować dziecko na pojawienie się rodzeństwa?

Przyjście na świat rodzeństwa powoduje wiele zmian w życiu całej rodziny. Rodzice, mający już za sobą doświadczenia rodzicielskie, potrafią przewidzieć, jak będzie wyglądało ich życie, gdy w domu pojawi się kolejny członek rodziny. Dziecko oczekujące na rodzeństwo będzie jednak takiej sytuacji doświadczać po raz pierwszy. Jeżeli nie przygotujemy go na to, co zmieni się w jego życiu, może się okazać, że wyobrażenia dziecka są bardzo odmienne od tego, co nastąpi, a przeżywane rozczarowanie może wywołać jego smutek, rozdrażnienie, złość, agresję. Aby uniknąć tych trudnych dla całej rodziny doświadczeń, warto uświadomić sobie, czego dziecko może doświadczać i jak pomóc mu w tym, niekoniecznie wyłącznie radosnym dla niego, okresie.

1. Trudności, jakich doświadcza dziecko w związku z przyjściem na świat rodzeństwa:

• Niepokój związany z nadchodzącymi zmianami

Oczekiwanie na braciszka lub siostrzyczkę dostarcza dziecku radości, ale może też wywoływać niepokój związany z nową, nieznaną sytuacją. Nowe wydarzenia wzbudzają ciekawość, podekscytowanie, ale również obawy. Taka reakcja jest zupełnie naturalna.

Co robić?

Opowiedz dziecku jak najwięcej o tym, co zmieni się w waszym życiu ‒ kto pozostanie w domu ze starszym dzieckiem w czasie pobytu mamy w szpitalu, jak będzie się zachowywać małe dziecko, w jaki sposób trzeba będzie się nim opiekować, gdzie będzie jego łóżeczko, kto będzie się nim zajmował w pierwszych miesiącach, a kto po powrocie mamy do pracy, gdzie będą jego rzeczy, jakimi zabawkami będzie się mogło bawić, a jakimi nie itd.

Można pobawić się z dzieckiem, wykorzystując lalkę lub misia, w opiekę nad dzidziusiem ‒ karmienie go, przebieranie pieluszki, noszenie na rękach, usypianie. Można wspólnie poczytać bajki, opowiadające o przychodzącym na świat rodzeństwie (kilka propozycji na końcu artykułu).

• Mniejsza uwaga ze strony rodziców

Noworodek, a później niemowlę, wymaga nieustannej uwagi ‒ uspokajanie go, karmienie, przewijanie zajmuje rodzicom bardzo dużo czasu. Bez względu na to, ile wysiłku starają się włożyć w poświęcanie uwagi starszemu dziecku, zawsze jest jej mniej niż przed przyjściem na świat rodzeństwa.

Co robić?

Staraj się jak najczęściej poświęcać czas wyłącznie starszemu dziecku. Wykorzystuj chwile, gdy młodsze śpi lub gdy ktoś inny się nim zajmuje. Zapewniaj, że wspólne spędzanie czasu jest dla ciebie bardzo ważne. Angażuj też dziecko w czynności wykonywane przy młodszym rodzeństwie, aby w sytuacjach, gdy nie można poświęcić mu wyłącznej uwagi, nie czuło się odrzucone ‒ zaproponuj, aby podało butelkę, wyrzuciło brudną pieluszkę, przygotowało kocyk itp. Podkreślaj, jak ważna i przydatna jest dla ciebie jego pomoc.

• Brak możliwości zabawy z bratem lub siostrą

Małe dziecko przez wiele miesięcy nie jest partnerem do wspólnych aktywności. Co więcej, początkowo w ogóle trudno nawiązać z nim kontakt. Starsze dziecko doświadcza więc często rozczarowania z powodu braku możliwości wspólnej zabawy, zwłaszcza jeżeli wcześniej nie przebywało z tak małymi dziećmi.

Co robić?

Opowiedz dziecku, jeszcze przed porodem, jak będzie zachowywać się maluszek i jak będzie można się z nim początkowo bawić (dawać grzechotki, włączać pozytywkę, pokazywać miękkie książeczki itp.). Uświadom dziecku, że na wspólne zabawy będzie musiało długo poczekać.

• Płacz małego dziecka

Częsty płacz małego dziecka jest trudny nie tylko dla rodziców, ale także dla starszego rodzeństwa. Wiele dzieci nie lubi hałasu, więc krzyki młodszego brata lub siostry mogą powodować jego rozdrażnienie.

Co robić?

Jeżeli zauważysz, że dziecko źle znosi płacz i krzyki młodszego rodzeństwa, przede wszystkim okaż mu, że rozumiesz, jak nieprzyjemna i trudna jest to dla niego sytuacja. Jeżeli będzie to możliwe, zapewnij mu w takich chwilach możliwość zabawy w innym pomieszczeniu, najlepiej w towarzystwie jakiejś osoby.

• Dzielenie się własnymi rzeczami

Dziecko często zachęcane jest do dzielenia się z młodszym rodzeństwem swoimi zabawkami, które dla maluszka są bardzo atrakcyjne ‒ zwykle bierze je, nie pytając o zgodę, a poproszone o oddanie ‒ protestuje. Starsze dziecko może mieć poczucie, że jego prywatność zostaje naruszona, co często odbywa się za przyzwoleniem, proszących go o wyrozumiałość, rodziców.

Co robić?

Zachęcaj dziecko do dzielenia się własnymi zabawkami, ale nie zmuszaj go do tego. Daj mu prawo do samodzielnego decydowania o własnych rzeczach oraz poczucie, że zabawki, którymi pozwoli się pobawić bratu lub siostrze, nadal są jego własnością. Jak najwcześniej ucz młodsze dziecko, że niektórych rzeczy brata lub siostry nie wolno zabierać, zwłaszcza bez pytania o zgodę. Kupując nowe zabawki lub sprzęty starszemu dziecku, ustalcie wspólnie, że inne, na które jest już za duże, teraz będą należały do rodzeństwa. Chwal dziecko za wszelkie inicjatywy dzielenia się swoimi rzeczami.

• Odraczanie własnych potrzeb

Potrzeby młodszego dziecka często są zaspokajane w pierwszej kolejności. Starsze dziecko, które oczekuje w danym momencie jakiejś uwagi ‒ odpowiedzi na pytanie, pomocy w zrobieniu czegoś itp. ‒ często musi czekać, aż rodzic uśpi, nakarmi lub przebierze młodszego brata lub siostrę. Takie sytuacje dają mu poczucie, że jego potrzeby są mniej ważne, a więc że ono też jest dla rodziców mniej ważne.

Co robić?

Jeżeli opieka nad młodszym dzieckiem uniemożliwia poświęcenie w danym momencie uwagi starszemu ‒ poproś je o chwilę cierpliwości, ale nie zapominaj o zgłaszanych potrzebach. Gdy skończysz daną czynność ‒ zapytaj, o czym chciało wcześniej powiedzieć lub zaproponuj spełnienie wcześniejszej prośby, nawet jeżeli samo już o to nie zabiega. Daj dziecku w ten sposób poczucie, że jego potrzeby są dla ciebie tak samo ważne, jak potrzeby rodzeństwa.

• Skupienie uwagi innych osób na młodszym dziecku

Dla starszego rodzeństwa trudnym doświadczeniem jest również fakt, iż przez parę miesięcy, a nawet lat, młodszy brat lub siostra otrzymuje większą uwagę ze strony rodziny czy znajomych. Szczególnie dotyczy to pierwszych miesięcy, kiedy ciekawość i podziw innych osób skupiają się najczęściej na niemowlęciu, a starsze dziecko przestaje być w centrum uwagi.

Co robić?

Podkreślaj przy innych osobach obecność starszego dziecka ‒ opowiedz o jego nowych umiejętnościach, sukcesach. Staraj się skierować uwagę innych osób na to, co dziecko chce powiedzieć, czym chce się pochwalić.

Troska o to, aby starsze dziecko, po przyjściu na świat rodzeństwa, doświadczało jak najmniej negatywnych emocji, pozwoli uniknąć powstawania niekorzystnych zachowań wobec młodszego brata lub siostry oraz pomoże budować pozytywne relacje między dziećmi.

Propozycje do poczytania z dzieckiem:

• „Franklin czeka na siostrzyczkę”. P. Bourgeois, B. Clark. Bielsko-Biała 2000. Wydawnictwo DEBIT.
• „Franklin i dzidziuś”. P. Bourgeois, B. Clark. Bielsko-Biała 1999. Wydawnictwo DEBIT.
• „O Piotrusiu, rosnącym brzuchu mamy i o tym, co z niego wyskoczyło”. W: „O Mateuszku, który bał się ciemności, Basi,która nie lubiła buziaków i inne historyjki”. M. Żółtaszek. Poznań 2013. Oficyna Wydawnicza G&P.