Komunikacja niewerbalna - zachowania, język ciała, interpretacja

Dotyk jest często utożsamiany z mową ciała. Jednak mowa ciała to w psychologii społecznej nieco węższe pojęcie, które obejmuje mimikę, pantomimikę, postawy i ukierunkowanie ciała, ruchy oczu, odruch źreniczny oraz sposób używania przestrzeni interpersonalnej.

1. Co to jest komunikacja niewerbalna

Komunikacja niewerbalna to zbiór wszystkich pozasłownych komunikatów, krążących pomiędzy ludźmi. Składają się na nią między innymi: gesty, mimika, ton głosu, intonacja. Elementy komunikacji niewerbalnej pozwalają odbiorcy szerzej spojrzeć na przekaz otrzymywany od nadawcy, gdyż mówią dużo o: okolicznościach, intencjach, emocjach, a także oczekiwaniach. Bardzo często zarówno wysyłanie, jak i odbieranie komunikatów niewerbalnych odbywa się na poziomie podświadomości. Kiedy mówimy, że mamy „przeczucie” lub „niejasne odczucie”, iż ktoś skłamał, tak naprawdę mamy na myśli, że mowa ciała nie idzie w parze ze słowami.

2. Jakie zachowania są przejawem komunikacji niewerbalnej

Sygnały niewerbalne to np.: gestykulacja, wyraz mimiczny twarzy, dotyk, kontakt fizyczny, spojrzenia, postawa ciała, odległość od partnera interakcji itp. Mowa ciała jest bardzo złożona, a jej znajomość ułatwia zrozumienie rozmówcy.

Zobacz film: "Nie mówimy, tylko bełkoczemy. Jak to zmienić?"

Spośród wielu klasyfikacji, klarownością i prostotą wyróżnia się podział form komunikacji niewerbalnej Alberta Harrisona, zgodnie z którym występuje:

• kinezjetyka (kinetyka) – głównie ruchy ciała i kończyn oraz mimika twarzy;
• proksemika – odległości w przestrzeni, relacje przestrzenne, dystans fizyczny;
• parajęzyk – wskaźniki sposobu mówienia, np. tonacja wypowiedzi, akcent, rezonans, artykulacja, tempo, rytm, siła głosu.

Waldemar Domachowski proponuje, by ze względu na sytuację nadawcy komunikatu wyróżnić niewerbalne komunikaty indywidualne (przejawiane w samotności) oraz niewerbalne komunikaty interakcyjne (gdy są obecni nadawca i odbiorca informacji). Na komunikaty indywidualne składa się:

• mowa ciała (mimika, gestykulacja, ruchy, reakcje wegetatywne);
• niewerbalne aspekty komunikacji słownej (powtórzenia, ominięcia, pomyłki językowe, ton głosu, cisza, wysokość dźwięków);
• zmiany wielkości źrenic.

W skład komunikatów interakcyjnych wchodzą:

• kontakt wzrokowy;
• przestrzeń intymna – obszar bezpośrednio otaczający jednostkę, w którym przebiega większość jej kontaktów z innymi. Przestrzeń personalna to zwykle 45 cm z przodu, 15 cm po bokach i 10 cm z tyłu. Wejście innych w przestrzeń intymną jest traktowane jako napad, inwazja;
• terytorialność – tendencja do uruchamiania różnorodnych mechanizmów obrony zajętego terytorium, np. organizowanie przestrzeni wokół siebie, zajmowanie określonego miejsca przy stole, odległości między rozmówcami;
• formacja facingowa – ustawienie się ludzi względem siebie „twarzą w twarz” (face to face);
• przestrzeń interpersonalna – analizowanie relacji społecznych na poziomie subtelnych komunikatów niewerbalnych.

3. Komunikacja niewerbalna to język ciała

Oprócz słów można komunikować się za pomocą gestów, postawy ciała, mimiki twarzy. Jeśli nawet nie wypowiadasz zdań, twój uśmiech, zmarszczone brwi, noga założona na nogę, skrzyżowane ręce, milczenie, przymrużone oczy są konkretnymi sygnałami emocji, uczuć, samopoczucia czy intencji.

Mowa ciała jest bardziej wiarygodna niż słowa. Ponad 50% znaczenia komunikatu zawiera się w ruchach ciała. Albert Mehrabian zaproponował następujący wzór odnośnie do porozumiewania się: ogólne uczucie = 7% uczucia wyrażone słowami + 38% uczucia wyrażone głosem + 55% uczucia wyrażone mimiką.

Jedną z najważniejszych funkcji, jaką pełni wymiana bezsłowna, jest utrzymywanie stopnia intymności interpersonalnej na poziomie odpowiednim dla danego poziomu rozwoju relacji. Michael Argyle proponuje nawet zmatematyzować wielokanałowe oddziaływanie zachowań niewerbalnych i przedstawia wzór: poziom intymności = ilość uśmiechów + długość spojrzeń wzajemnych + dystans fizyczny + intymność tematu rozmowy.

Funkcje komunikacji niewerbalnej to m.in.:

• informacyjna – przekazywanie wiadomości bez użycia słów, np. gest potakiwania na znak zgody;
• ekspresyjna – wyrażanie uczuć i emocji, np. uśmiech jako przejaw sympatii, życzliwości;
• samoprezentacyjna – gesty służą budowaniu własnego wizerunku i autopromocji, np. piramidka ułożona z dłoni może oznaczać „jestem kompetentny, wszystko wiem”;
• regulacyjna – mowa ciała służy monitorowaniu i kontrolowaniu przebiegu interakcji czy rozmowy z interlokutorem, np. unikanie kontaktu wzrokowego może świadczyć o znudzeniu i chęci przerwania dialogu;
• adaptacyjna – gesty umożliwiają porozumienie się w sytuacjach, kiedy nie można użyć języka mówionego, np. przyzywanie do siebie za pomocą ruchu palcem.

4. Jak interpretować przekazy komunikacji niewerbalnej

Wiele poradników proponuje techniki uwodzenia za pomocą gestów i mowy ciała. Podkreśla się często, że gwarancją udanego flirtu jest zrozumienie i umiejętność odczytywania języka płci przeciwnej. Na pewno nie ma metod-wytrychów do poprawnej analizy języka ciała partnera interakcji, jednak istnieją pewne przejawy czy nawet mikroruchy, które mogą wskazywać na określone tendencje i postawy.

• Sygnały sympatii – zbliżanie się, ograniczanie dystansu fizycznego, uśmiech, dotyk, gesty otwartości i przyjaźni.
• Sygnały zaufania – odsłonięta pozycja ciała, szerokie gesty, przytulanie się, pokazywanie otwartych dłoni.
• Sygnały dominacji i władzy – aranżowanie przestrzeni własnej, inwazja w przestrzeń intymną rozmówcy, zajmowanie lepszego miejsca przy stole, zdecydowany i rozkazujący ton głosu, surowy i despotyczny wyraz twarzy.
• Sygnały gotowości do walki – agresja, atak, bojowa postawa ciała, krzyk, groźny wyraz twarzy.
• Sygnały pobudzenia seksualnego – zalotne spojrzenia, długi kontakt wzrokowy, pieszczotliwy dotyk, prezentacja swych wdzięków, westchnienia o odpowiedniej tonacji.
• Sygnały szoku – stany ekstatyczne, znieruchomienie, krzyk, gwałtowne ruchy ciała, rozszerzone źrenice.

Trzeba pamiętać, że wiele komunikatów ma dwie warstwy znaczeniowe. Jedna to informacja na poziomie słów, a druga to metakomunikat, czyli informacja dotycząca uczuć i nastroju mówiącego wyrażona nie wprost, ale poprzez rytm, wysokość dźwięku czy tzw. modyfikatory werbalne. Metakomunikaty są źródłem wielu konfliktów interpersonalnych, gdyż pozornie jasne i logiczne zdanie może poprzez np. intonację opadającą wyrażać wrogość, irytację czy potępienie.

Modyfikatory werbalne, czyli wyrazy modalne, to słowa, które dodają do wypowiedzi niuanse znaczeniowe. Należą do nich takie słowa, jak: tylko, naprawdę, teraz, ostatnio, znów, jedynie, odrobinkę. Zazwyczaj wyrażają aluzyjnie (w podtekście) dezaprobatę i irytację. Są one elementem parajęzyka.