Język ciała - komunikacja niewerbalna, autoprezentacja, rodzaje gestów, zależności przestrzenne
Język ciała w związku jest o wiele bardziej wiarygodna niż komunikaty werbalne. Sygnały pozajęzykowe trafnie oddają nasze samopoczucie, nastrój, postawy czy intencje. Uśmiech, milczenie, zmarszczone brwi, ciężkie wzdychanie, postawa zamknięta, zwężone źrenice czy bębnienie palcami po stole to konkretne przejawy stanów emocjonalnych, oczekiwań czy cech temperamentu. Niespójność komunikatu w zakresie słów i gestów może wskazywać na nieszczerość i kłamstwo. Na czym polega tajemnica języka ciała? Jak trafnie interpretować sygnały niewerbalne?
1. Język ciała - komunikacja niewerbalna
Komunikacja niewerbalna to ukryty i często nieuświadomiony język ruchów ciała. Inaczej można powiedzieć, że jest to wszelkie zamierzone i niezamierzone pozasłowne przekazywanie informacji. Wśród wielu sygnałów wysyłanych przez ciało ludzkie wyróżnia się najpopularniejsze zachowania niewerbalne:
- ruchy ciała – pozycja tułowia, pozycja i ruchy głowy, palców oraz dłoni, gestykulacja rąk, głębokość i szybkość oddychania, ruchy nóg;
- mimika twarzy i ruchy oczu – najważniejsza linia transmisji emocji, np. uśmiech, grymas, subtelny wyraz lekkiego niesmaku;
- kontakt fizyczny i dotyk – odgrywa ogromną rolę w budowaniu bliskości lub dystansu psychicznego; najbardziej wystawione na dotyk są dłonie, a najbardziej obyczajowo zakazane obszary dotyku podczas interakcji to genitalia;
- spojrzenie jednostronne i wzajemne – kontakt wzrokowy inicjuje każdą relację społeczną, natomiast unikanie wzroku sugeruje odrzucenie;
- dystans fizyczny – przestrzenne odzwierciedlenie istniejącego dystansu psychicznego; niewielki dystans fizyczny świadczy o dużym stopniu znajomości i intymności rozmówców, natomiast bardzo duży dystans przestrzenny może wskazywać na emocjonalne oddalenie;
- cechy wyglądu fizycznego i ekspozycje wizualne – ubiór, uczesanie, ozdoby, makijaż informują o pozycji społecznej, pochodzeniu, wykształceniu, samoocenie czy cechach osobowości;
- dźwięki parajęzykowe – wokalizacja, np. śmiech, płacz, ziewanie, mruczenie, mlaskanie, przydźwięki typu: eee, hmm, yyy;
- jakości głosowe – cechy głosu, sposób wypowiadania słów i budowania zdań, intonacja, wysokość głosu, rytm, barwa, tempo mówienia, akcent i rezonans pozwalają odczytać, czy wypowiedź jest życzliwa, przyjazna, czy raczej wroga, ironiczna albo moralizatorska;
- ubranie – pierwszy „informator”, ponieważ dostarcza wiadomości na temat płci czy przynależności do kręgu społecznego o specyficznej dla siebie modzie;
- pozycja ciała w czasie rozmowy – świadczy o stopniu napięcia, rozluźnienia, otwartości lub zamknięciu na partnera interakcji;
- organizacja środowiska fizycznego – umeblowanie mieszkania, oświetlenie, rodzaj muzyki w tle, temperatura pomieszczenia, architektura wnętrza, kolorystyka ścian mówią bardzo dużo o właścicielu domu.
Powyższe sygnały niewerbalne działają bardzo często na poziomie podświadomym, są głęboko wpojone czy nawet uwarunkowane genetycznie, jak np. ekspresja mimiczna twarzy.
Znaczenie większości z tych elementów języka ciała podlega jednak systemowi norm społecznych i ogólnym zasadom kulturowym. Przyjmuje się, że ze względu na dystans fizyczny można wyróżnić tzw. kultury kontaktowe (Arabowie, Latynosi) i niekontaktowe (Skandynawowie, Indianie).
2. Język ciała - autoprezentacja
Zachowania niewerbalne mają wielkie znaczenie dla budowania wrażenia na innych osobach. Od czego zależy percepcja drugiego człowieka? Od tego, czy wydaje się ciepły, czy zimny.
| OSOBA ZIMNA | OSOBA CIEPŁA |
|---|---|
| spojrzenia w bok lub w górę dystans, szyderczy uśmiech odsuwanie się od rozmówcy ukryte ziewanie, marszczenie brwi sztywność, blokada ciała nerwowe stukanie nogą, palcami nieruchomość | spojrzenia prosto w oczy dotykanie rąk i ramion rozmówcy pochylanie się ku rozmówcy częste uśmiechy otwarta pozycja ciała łagodna gestykulacja potakiwanie głową |
Język ciała jest bardzo wrażliwy na nieszczerość, a znajomość zasad odczytywania subtelnych sygnałów wysyłanych przez ciało może pomóc w demaskowaniu kłamstwa. Istnieją trzy główne kanały przekazu informacji:
- werbalny – wypowiadane słowa,
- wokalny – sposób mówienia,
- wizualny – zachowania niewerbalne.
Jeżeli przekazywana informacja w trzech kanałach ma charakter podobny, mówi się o komunikacji spójnej. Jeżeli natomiast przekaz jest sprzeczny, tzn. pozytywnym informacjom w jednym kanale towarzyszy negatywna informacja w innym, wówczas mamy do czynienia z komunikacją niespójną.
O kłamstwie może świadczyć np. nieadekwatność mimiki, unikanie kontaktu wzrokowego, obniżenie ekspresyjności wypowiedzi, mikroruchy twarzy, przysłonięta pozycja ciała, więcej błędów językowych czy nerwowe kręcenie się.
3. Język ciała - rodzaje gestów
Pantomimika ma ogromny udział w języku ciała. Czemu służą gesty? Między innymi odzwierciedlają zaangażowanie w rozmowę i wspomagają komunikację werbalną. Paul Ekman i Wallace Friesen wyróżniają 5 głównych rodzajów reakcji pantomimicznych:
- emblematy – służą przekazywaniu znaczeń. Są świadome i intencjonalnie wyuczone. Stosuje się je w sytuacjach, gdy niemożliwe jest posługiwanie się językiem, np. puszczanie oczka jako przejaw sympatii, gest przyzywania do siebie palcem;
- regulatory – niewerbalne sygnały, które monitorują lub kontrolują interakcję. Na ich podstawie mówiący orientuje się, czy słuchacz jest zainteresowany, czy znudzony, np. kiwanie głową jako oznaka rozumienia wykładu, podniesienie brwi jako sygnał niedowierzania;
- ilustratory – inaczej „rozmowa rąk”. Gesty, które podkreślają i akcentują treści. Są relatywne kulturowo, np. kiwanie głową na „tak”, kręcenie głową na boki jako sygnał na „nie”, wskazywanie palcem produktu sprzedawcy, który chce się kupić;
- wskaźniki emocji – gesty, które przekazują uczucia poprzez mimikę, rodzaj spojrzeń, zasłanianie oczu;
- adaptory – są indywidualnym elementem zachowania danej jednostki, wyuczonym w czasie procesu socjalizacji. Dzięki nim człowiek może dostosować się do aktualnej sytuacji, np. wycieranie skroni, podpieranie się, odpychanie innych, odchrząkniecie przed wygłoszeniem mowy.
4. Język ciała - zależności przestrzenne
Proksemika, czyli nauka o relacjach (dystansach) przestrzennych zwraca uwagę na takie elementy komunikacji niewerbalnej jak ustawienie mebli, terytorium, odległość od rozmówcy, formacja „twarzą w twarz” czy przestrzeń. Za twórcę proksemiki uważa się Edwarda T. Halla, który wyróżnił 4 sfery nieświadomie używane podczas interakcji z innymi:
- przestrzeń intymna – od 0 do 45 cm od ciała. Sfera dla osób najbliższych: małżonka, dzieci, przyjaciół;
- strefa osobista – od 45 do 120 cm od ciała. Przestrzeń personalną wyznacza się zwykle na odległość wyciągniętej ręki. Pozwala na zachowanie komfortu podczas prowadzonych rozmów;
- strefa społeczna – od 1,2 do 3,6 m od ciała. W tej strefie zwykle załatwia się sprawy służbowe czy też przebiegają kontakty oficjalne w miejscu pracy, które podkreślają hierarchię społeczną;
- sfera publiczna – od 3,6 m wzwyż. Tworzy się zazwyczaj podczas nieformalnych zgromadzeń. Zarezerwowana jest dla polityków czy ważnych osobistości.
Nie ma jednomyślności co do tego, jakie funkcje pełni mowa ciała i w jaki sposób najsensowniej poklasyfikować sygnały niewerbalne. Język ciała to na pewno nie tylko mimika twarzy, pantomimika czy czynniki paralingwistyczne. To system znaków „nieostrych”, których znajomość pomaga sprawnie komunikować się z ludźmi i odczytywać ich zamiary, np. manipulację, kłamstwo, chęć uwiedzenia czy flirt.