Lider w grupie

Lider w grupie to jedna z ról grupowych podejmowanych przez osobę cieszącą się akceptacją reszty zespołu albo wykazującą konkretne umiejętności i kompetencje niezbędne do realizacji powierzonych zadań. Potocznie, pojęcia „lidera” i „przywódcy” są traktowane synonimicznie, ale nie oznaczają tego samego. Przywódca to funkcja wynikająca ze struktury władzy, natomiast lider zawdzięcza swoją pozycję strukturze prestiżu. Lidera można określić jako gwiazdę socjometryczną – osobę najbardziej lubianą, której się ufa, wierzy, z którą chce się identyfikować. Czym różni się lider grupy od przywódcy albo zarządcy? Jak kierować ludźmi w sposób najbardziej optymalny?

1. Role grupowe

W strukturze organizacyjnej, np. firmie czy klasie szkolnej, ludzie mogą podejmować różne role społeczne. Wyróżnia się następujące role grupowe:

1.1. Role zadaniowe

Role zadaniowe są istotne ze względu na realizację powierzonego zadania:

• pomysłodawca – proponuje nowe rozwiązania problemu, podsuwa pomysły dotyczące sposobu realizacji zadania;
• modyfikator – pomaga twórczo kontynuować pracę, rozszerza podjęte inicjatywy;
• ekspert – wie więcej niż inni, udziela odpowiedzi na różne pytania członków grupy;
• krytyk – podsumowuje efekty pracy innych członków zespołu, ocenia osiągnięcia i metody pracy, weryfikuje jakość wykonanych zadań;
• nawigator – zwraca uwagę na czas lub stopień zaawansowania działań;
• koordynator – rozdziela zadania, pilnuje, by praca przebiegała sprawnie;

1.2. Role emocjonalne

Role emocjonalne – ważne dla współżycia i rozwoju grupy:

• motywator – dobry duch grupy, pobudza i stymuluje do działania, zachęca, wyraża uznanie;
• strażnik zasad – pilnuje reguł współdziałania, porozumiewania się i pracy w grupie;
• pocieszyciel – daje wsparcie osobom, które tego potrzebują, jest ciepły, serdeczny, cieszy się zaufaniem i sympatią;
• harmonizator – namawia do współpracy, dąży do kompromisów, stara się rozwiązywać konflikty, zażegnywać spory;

1.3. Role blokujące rozwój grupy

Role blokujące rozwój grupy utrudniają współżycie w zespole i sprawną realizację celów:

• podpieracz ścian – nie włącza się w pracę grupy, pozostaje na uboczu albo wycofuje się ze wspólnych zadań;
• dominator – stara się nie dopuszczać innych do głosu, próbuje przejąć czołową pozycję w grupie, narzuca swoje zdanie, nie liczy się z innymi;
• indywidualista – nie przestrzega przyjętych reguł pracy;
• kontestator – przeciwstawia się inicjatywom większości, podważa zasadność przyjętych rozwiązań, niepotrzebnie wstrzymuje pracę.

Oczywiście powyższa klasyfikacja jest tylko pewną propozycją, bowiem relacje międzyludzkie i stosunki społeczne są zbyt zawiłe i skomplikowane, by wyglądać w taki uproszczony sposób. Ponadto niektóre role zazębiają się ze sobą, nie mają charakteru rozłącznego, np. ktoś może być zarówno pomysłodawcą, jak i ekspertem.

2. Lider a kierownik

Przeciętny człowiek zwykle utożsamia rolę lidera zespołu z przywódcą albo kierownikiem. W praktyce jednak istnieją pewne znaczące różnice między tymi stanowiskami. W najprostszy sposób można stwierdzić, że lider to funkcja o charakterze nieformalnym, natomiast kierownik to pozycja o charakterze formalnym, wynikająca ze struktury władzy.

Lider wyłania się wówczas, kiedy grupa potrzebuje jego umiejętności, jakimi dysponuje, w celu najbardziej optymalnej realizacji zadań. Czasami w zespole może pojawić się kilku liderów, którzy prezentują unikalne kompetencje niezbędne do wykonania wyznaczonych celów. Lidera traktuje się jako eksperta, znawcę w danej dziedzinie, dlatego reszta chętnie poddaje się jego sugestiom, wierząc w szybki i szczęśliwy finał współpracy.

Funkcje i pozycja lidera ulegają zmianie wraz z dynamiką grupy i fazą realizacji zadań. Liderem może zostać każdy, kto potrafi zapewnić grupie poczucie bezpieczeństwa i dysponuje konkretnymi umiejętnościami, będącymi bazą dla poszukiwania najlepszych rozwiązań. Czym jeszcze różni się przywódca od lidera?

Przywódca to człowiek potrafiący werbalizować wizje, wpływać na innych w celu realizowania postulatów, motywować, inspirować do pracy grupowej, zachęcać do współpracy, budować więzi między członkami zespołu i być przykładem dla innych. Przywódca nadaje kierunek aktywności i angażuje innych do zmierzania do wyznaczonego celu. Kierownik natomiast zarządza, a więc traktuje ludzi jako „narzędzia” do realizacji powierzonych zadań. Zarządzanie wiąże się z ustalaniem porządku, kontrolą, budżetowaniem i zwiększaniem efektywności zespołu pracowniczego.

3. Jak efektywnie kierować zespołem?

Jak zostać skutecznym formalnym szefem zespołu i nieformalnym liderem? Jak rozwinąć kompetencje managerskie i zdolność przewodzenia innym? Jaki styl kierowania wybrać? Pomocą może być znajomość dynamiki procesu grupowego i mechanizmów psychologicznych rządzących zespołem.

Faza współpracy grupowej	Charakterystyka zespołu	Styl zarządzania
FORMOWANIE – powołanie grupy osób do realizacji danego projektu	brak wiedzy członków zespołu co do zakresu działań, podziału pracy i odpowiedzialności; pojawia się opór, lęk, brak zaufania i wątpliwości, gdyż członkowie grupy się nie znają pod względem kompetencji ani cech osobistych; „testowanie” kierownika; cele indywidualne pracowników nie idą w parze z celami organizacyjnymi	konkretna prezentacja celów, zadań i zasad oceny efektywności pracy; podział obowiązków pracowniczych; dbałość o integrację grupy i dobrą atmosferę; odpowiedzi na pytania i wątpliwości członków grupy przez kierownika
DOCIERANIE – wspólna realizacja powierzonych zadań, nasilenie napięć w zespole	obecność jawnych i ukrytych konfliktów; weryfikacja celów firmowych przez zespół; rozwój wzajemnych relacji między członkami grupy; demotywacja zespołu; rywalizacja między pracownikami	pomoc w rozwiązywaniu konfliktów; promowanie współpracy; unikanie dyrektywności, presji i przymusu; łagodzenie sporów; mobilizacja zespołu; unikanie intryg; angażowanie grupy w proces podejmowania decyzji
NORMOWANIE – ustalenie norm grupowych, respektowanie zasad	ustalenie reguł działania i stosowanych procedur; krystalizacja wspólnej wizji celu; uczenie się współpracy; poznanie się w zakresie kompetencji i od „tej ludzkiej strony”	delegacja większej ilości zadań, obowiązków i odpowiedzialności; monitorowanie efektów pracy; przeciwdziałanie myśleniu grupowemu; wspieranie kreatywności i mobilizacja grupy
WSPÓŁDZIAŁANIE – zdolność zespołu do efektywnej współpracy	identyfikacja grupy z misją firmy; wysoki poziom wzajemnego zaufania; szczera komunikacja; konstruktywne wnioski; satysfakcja ze współpracy	podział władzy i odpowiedzialności; wspieranie zespołu; udzielanie informacji zwrotnych; przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu i rutynie

4. Kto może zostać liderem w grupie?

Identyfikacja ról grupowych i demaskacja nieformalnych związków między pracownikami to klucz do efektywnego zarządzania i przewodzenia. Jakie cechy charakteryzują osobę cieszącą się pozycją lidera w zespole?

• Lider często mówi w imieniu całej grupy.
• Członkowie zespołu często zwracają się do takiej osoby w sytuacjach trudnych.
• Lider pełni funkcję reprezentanta w negocjacjach z pracodawcą lub kierownikiem.
• Inni członkowie zespołu zabiegają o sympatię i aprobatę lidera.
• Lider wpływa na poziom zaangażowania grupy – motywuje albo demobilizuje.
• Do lidera często należy ostatnie słowo w danej kwestii.
• Słowa lidera są często powtarzane, inni współpracownicy powołują się na jego argumenty, cytują albo naśladują styl wypowiedzi.
• Mowa ciała reszty zespołu wyraża aprobatę dla lidera, np. podtrzymywanie kontaktu wzrokowego.
• Pracownicy grupy uważnie słuchają rad lidera, uznają jego autorytet, darzą szacunkiem i konsultują swoje decyzje z opinią lidera.

Nie ma jednej recepty i metody na to, jak zostać liderem. Warto jednak wspierać wysiłki innych, zachęcać do pracy, chwalić, nagradzać, uważnie słuchać, świecić własnym przykładem, ukierunkowywać, dbać o rozwój merytoryczny kadry oraz wyznaczać jasne i możliwe do realizacji cele grupowe.