NLP (programowanie neurolingwistyczne) - historia, techniki, krytyka

NLP to skrót od angielskich słów „neuro-linguistic programming”, co oznacza programowanie neurolingwistyczne. Niektórzy uznają NLP za system praktycznej psychologii, pozwalającej na wprowadzanie pozytywnych zmian u siebie, dokonywanie perswazji i wpływu społecznego oraz rozwój komunikacji międzyludzkiej. Inni natomiast upatrują w NLP technik manipulacyjnych, zarzucając fasadowość języka oraz pseudonaukowość stosowanych metod. Na czym polega trening NLP? Jakie techniki NLP wykorzystują trenerzy na różnych kursach? Czy szkolenia NLP nie ocierają się przypadkiem o mechanizmy manipulacji? Czy terapia NLP jest skuteczna?

1. Czym jest NLP?

NLP, czyli programowanie neurolingwistyczne, to synteza wiedzy z różnych dyscyplin naukowych, np. psychologii, psychoterapii, neurologii, lingwistyki, semantyki ogólnej, informatyki, teorii systemów itp.

Większość definicji NLP podkreśla jego interdyscyplinarność i akcentuje, że stanowi wiedzę o strukturze subiektywnego doświadczenia człowieka. NLP uznaje się np. za zbiór zasad, narzędzi i modeli, które pomagają w uczeniu się, komunikacji i wprowadzaniu zmian.

NLP opisuje też sposób funkcjonowania umysłu oraz języka werbalnego i niewerbalnego, jako podstawowych mechanizmów formułowania i wyrażania myśli. Peter Wrycza, jeden ze sławnych trenerów NLP, określa programowanie neurolingwistyczne jako „studium subiektywnego doświadczenia, które dostarcza wiedzy na temat tego, w jaki sposób nasze wzorce spostrzegania i myślenia prowadzą do sukcesu lub porażki”.

NLP opiera się na prostych wzorcach lingwistycznych, neurologicznych i behawioralnych oraz umożliwia dotarcie do procesów umysłowych, które poprzedzają ludzkie działanie i stanowią warunek efektywności.

Nazwa „programowanie neurolingwistyczne” wskazuje na integrację trzech różnych dziedzin nauki. „Neuro” odnosi się do układu nerwowego i zasad jego funkcjonowania.

Każdy trening NLP podkreśla, że procesy poznawcze człowieka (pamięć, uwaga, myślenie, twórczość itp.) są wynikiem programów realizowanych przez system neuronalny.

Słowo „lingwistyczne” wskazuje na związek z językiem, a więc z podstawowym narzędziem porozumiewania się, przekazywania myśli, werbalizowania pragnień, stymulowania innych i wywierania wpływu.

Natomiast „programowanie” odnosi się do wzorców zachowań, którymi kieruje się człowiek. NLP głosi, że procesy poznawcze są funkcją neurolingwistycznych programów, które są mniej lub bardziej skuteczne i prowadzą do wyznaczonego celu. Wszystkie programy umysłu są jakościowo równe.

2. Historia NLP

Programowanie neurolingwistyczne stosuje się często jako instrument zmiany osobistej i rozwoju. NLP to zbiór technik komunikacyjnych nastawionych na tworzenie i modyfikację wzorców percepcji i myślenia u ludzi.

Początkowo NLP promowano jako niezwykle efektywną formę psychoterapii oraz sztukę doskonalenia. Za twórców NLP uznaje się amerykańskiego lingwistę Johna Grindera oraz psychologa Richarda Bandlera.

Pod koniec lat 70. XX wieku autorzy NLP chcieli rozszyfrować tajemnicę skuteczności działania światowej sławy psychoterapeutów, takich jak: Fritz Perls (twórca terapii Gestalt), Virginia Satir (specjalistka w terapii rodzin) czy Milton Erickson (mistrz hipnoterapii).

Analiza sposobu pracy terapeutów na podstawie obserwacji uczestniczącej, przeglądów taśm audio i wideo oraz stenogramów sesji terapeutycznych doprowadziła Grindera i Bandlera do wniosku, że o geniuszu terapeutycznym decyduje zestaw wzorców komunikacji (werbalnej i niewerbalnej), pozwalającej nawiązać dobry kontakt z pacjentami.

Odkrycie autorów NLP stało się bazą dla opracowania prostych i skutecznych interwencji terapeutycznych. Wkrótce potem Grinder i Bandler zrezygnowali z pracy naukowej i zajęli się pisaniem książek na temat NLP oraz prowadzeniem warsztatów. Obecnie NLP cieszy się coraz większym zainteresowaniem i popularnością.

3. Rodzaje treningów NLP

• Rozwój automotywacji.
• Zdolności negocjacyjne.
• Umiejętności uwodzenia.
• Techniki NLP w tworzeniu dobrych związków z ludźmi.
• Prowadzenie kampanii wyborczych.
• Rozwój umiejętności komunikacyjnych.
• Kształcenie kompetencji interpersonalnych.
• NLP w sprzedaży i handlu.
• Sposoby rozwiązywania problemów.
• Strategie osiągania celów.
• Rozwój osobisty.
• Psychoterapia NLP (np. leczenie fobii).
• NLP w biznesie.
• Zarządzanie organizacjami i coaching.
• Kontrola emocji.
• Rozwój twórczości.

Z upływem czasu Grinder i Bandler zaczęli pracować niezależnie od siebie. Obecnie jest mnóstwo ośrodków, które wydają licencje znajomości technik NLP. W większości są to praktyki prywatne, które różnią się między sobą standardami i jakością kształcenia.

4. Techniki NLP

Wśród metod programowania neurolingwistycznego wymienia się m.in.:

• modelowanie – metoda zaczerpnięta z teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury. Polega na badaniu zachowań, wartości i przekonań osoby w kontekście jej cech osobowości lub działania, które chciałoby się modelować (naśladować, powielić, przejąć),
• metafory – strategia językowa, pozwalająca spojrzeć na rzeczywistość z innej perspektywy,
• trans – wprowadzanie w płytki poziom hipnozy,
• kotwiczenie – tworzenie odruchowych, emocjonalnych powiązań przyczynowo-skutkowych z bodźcem, np. dotykiem, obrazem lub dźwiękiem,
• linia czasu – zmiana subiektywnego odczucia czasu (przeszłości i przyszłości), pozwalająca dotrzeć do swoich osobistych zasobów (doświadczeń i stanów emocjonalnych),
• przeramowanie – (ang. reframing) zdolność do nadawania znaczeń zdarzeniom w taki sposób, który będzie korzystnie oddziaływał i stworzy pożądany stan emocjonalny,
• model Miltona – sposób wywoływania i utrzymywania transu hipnotycznego przy użyciu języka, w celu skontaktowania się z ukrytymi zasobami osobowości,
• switch pattern – metoda polegająca na tworzeniu skojarzeń między sytuacją odbieraną negatywnie, a sytuacją pozytywną za pomocą przeskakiwania w myślach między wizualizacjami obu tych sytuacji.

5. Krytyka NLP

Zwolennicy programowania neurolingwistycznego uznają NLP za naukę, która jest skuteczna, ponieważ działa. Środowiska naukowe i medyczne nie uznają NLP za teorię naukową, a wręcz zarzucają jej pseudonaukowość.

Psychologowie natomiast twierdzą, że NLP działa, ale tylko w zakresie wchłoniętej naukowej psychologii, np. w zakresie terapii ericksonowskiej. NLP zarzuca się przede wszystkim brak dowodów, które potwierdzałyby skuteczność stosowanych metod.

Poza tym rośnie liczba osób, które zawiodły się na NLP i jakości świadczonych szkoleń, twierdząc, że padły ofiarą manipulacji. NLP brakuje niezachwianych podstaw naukowych.

Co prawda, podkreśla się czerpanie z dorobku naukowego innych dyscyplin naukowych, np. teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury czy dorobku lingwisty Noama Chomsky’ego, ale kontrola eksperymentalna nie potwierdziła żadnej z fundamentalnych hipotez NLP.

Trenerów NLP często posądza się o amoralność, manipulację psychologiczną, demagogię argumentów i orientację na korzyści finansowe. Certyfikaty otrzymuje się po ukończeniu płatnego szkolenia NLP, bez żadnych innych warunków wstępnych, przy czym licencja wymaga aktualizacji, gdyż jest terminowa, czyli jej ważność trwa przez określony czas.

Poza tym, programowanie neurolingwistyczne tworzy własną terminologię albo korzysta z tradycyjnych słów, zmieniając ich znaczenie. Język staje się enigmatyczny, co według sceptyków NLP uważa się za przejaw ignorancji dla środowisk naukowych oraz tendencję do zamykania się „we własnym świecie”.

NLP uznawane jest za styl życia, charakteryzujący się ciekawością wobec świata i ludzi, dążeniem do doskonałości oraz zamiłowaniem do śmiałego eksperymentowania i usuwania ograniczeń, stojących na drodze do sukcesu i satysfakcji we wszystkich dziedzinach życia.

Aktualnie obserwuje się zjawisko polaryzacji postaw w stosunku do NLP. Ludzie wykazują albo skrajną nienawiść do NLP - nie wiedząc w ogóle, na czym ten nurt psychologii polega - albo bezwarunkowo i fanatycznie kochają NLP, zaciekle broniąc się przed argumentami, godzącymi w skuteczność stosowanych metod. Rzadko kiedy można dostrzec postawy neutralne i obojętność wobec technik NLP.