Dyrektywność
Dyrektywność wydaje się cechą niezbędną do skutecznego przewodzenia innym. Charyzmatyczny przywódca, dobry kierownik czy manager powinni umieć kierować innymi i określać cele zespołowe, do których grupa będzie wspólnie zmierzała pod okiem swojego mentora. Poziom dyrektywności decyduje w znacznej mierze o stylu kierowania, a więc sposobie zarządzania personelem, np. w strukturach organizacyjnych firmy. Co to jest tak naprawdę dyrektywność? Jaki jest związek dyrektywności z osobowością autorytarną i dogmatyzmem?
1. Co to jest dyrektywność?
W psychologii pracy wyróżnia się całą masę różnych stylów przywództwa, m.in. styl autokratyczny, styl demokratyczny oraz nieintegrujący, styl konsultacyjny albo partycypacyjny. Niestety, bardzo mało psychologów interesuje się zagadnieniami osobowości autorytarnej i dyrektywności. Autorytaryzm stanowi przedmiot naukowych dociekań w sumie tylko trzech australijskich psychologów na świecie – Johna J. Raya, Kena Rigby’ego i Patricka Heavena. Ich poglądy są czasem sprzeczne, różnią się między sobą, a w niektórych miejscach uzupełniają się wzajemnie.
Według Johna Raya, dyrektywność wiąże się z autorytaryzmem. Jest to cecha osobowości sprowadzająca się do narzucania innym własnej woli i prowadząca do agresywnej dominacji. Zdaje się jednak, że dyrektywność stanowi coś więcej niż tylko autorytaryzm, bowiem koresponduje z takimi cechami, jak: agresywność, motywacja osiągnięć, asertywność, dyskryminacja, uprzedzenia i władza. Dyrektywność przydaje się „łowcom głów” (ang. headhunter) w ramach selekcji kandydatów na stanowiska kierownicze. Bardzo prawdopodobne, że osoby dyrektywne są efektywnymi managerami.
2. Dyrektywność a koncepcje osobowości autorytarnej
By móc lepiej zrozumieć istotę dyrektywności, warto przyjrzeć się wcześniejszym koncepcjom osobowości autorytarnej i dogmatyzmowi. Skrót różnych ujęć teoretycznych związanych z dyrektywnością prezentuje tabela niżej.
| TEORIA | CHARAKTERYSTYKA TEORII |
|---|---|
| Charakter autorytarny według Ericha Fromma | Charakter autorytarny, inaczej sadomasochistyczny, kształtuje się u osób ze słabym ego. Towarzyszy im poczucie niższości, samooskarżanie się, a z drugiej strony żądza władzy i chęć sprawowania kontroli nad innymi. Prezentują postawę ambiwalentną wobec autorytetów – identyfikują się z nimi, podporządkowują się, podziwiają, ale też tłumią uczucie nienawiści. |
| Osobowość autorytarna według Theodora Adorno | Do rozwoju osobowości autorytarnej przyczyniają się rodzice i ostre środki dyscyplinarne jako metody wychowawcze. Na osobowość autorytarną składają się następujące cechy: konwencjonalizm, posłuszeństwo, idealizacja autorytetu, autorytarna agresja, niechęć do autoanalizy, myślenie stereotypami, zainteresowanie siłą, cynizm, podporządkowywanie sobie słabszych. |
| Koncepcja osobowości dogmatycznej według Miltona Rokeacha | Dogmatyzm wynika z głęboko osadzonego w osobowości lęku, powstałego wskutek surowego procesu wychowania. Osobowość dogmatyczna to rodzaj mechanizmu obronnego przed lękiem. Dogmatyzm to stan umysłu, a nie cecha osobowości. Cechy osób dogmatycznych, to: koncentracja na autorytetach, zaufanie do autorytetów pozytywnych, niechęć wobec obcych przekonań i nowych sytuacji. |
| Koncepcja autorytaryzmu według Hansa Eysencka | Z ideologią, polityką i przekonaniami społecznymi wiążą się dwie zmienne na kontinuum: sztywne – elastyczne myślenie oraz radykalizm – konserwatyzm. Cechy te decydują o poziomie zdolności modyfikacji własnych przekonań w sytuacji istnienia dowodów alternatywnych. |
Koncepcja osobowości dyrektywnej według Johna J. Raya stanowi niejako krytykę teorii osobowości autorytarnej T. Adorno. Według Raya, należy odróżnić autorytarne postawy od autorytarnej osobowości. Szacunek wobec autorytetów sygnalizuje obecność autorytaryzmu postaw, natomiast skłonność do dominowania nad innymi jest cechą osobowości nazywaną autorytaryzmem osobowości albo dyrektywnością. Autorytarna osobowość i autorytarne postawy stanowią zatem odrębne wymiary. Istotą dyrektywności jest pragnienie, by swoją wolę narzucać innym. Pojęcie dyrektywności łączy się z dominowaniem. Wyróżnia się dwa rodzaje dominacji:
- dominacja agresywna – charakterystyczna dla dyrektywności;
- dominacja nieagresywna – charakterystyczna dla asertywności (stanowczości).
Na dyrektywność składa się zatem diada dominacja + agresywność. Z badań przeprowadzonych Skalą Dyrektywności Johna J. Raya wynika, że osoby dyrektywne to przede wszystkim mężczyźni, osoby wykształcone, o wyższym statusie zawodowym. Jak widać na podstawie powyższych danych, nie ma zgodności co do rozumienia pojęcia dyrektywności. Trzeba pamiętać jednak, że efekty pracy zespołu nie zależą jedynie od stylu kierowania, ale także od charakteru podwładnych i czynników sytuacyjnych.