Egocentryzm - charakterystyka, rodzaje, niedojrzałość emocjonalna

Słowo „egocentryzm” pochodzi z języka łacińskiego (łac. ego – ja, centrum – środek) i oznacza skłonność do umiejscawiania własnej osoby w centrum zainteresowania. Egocentryzm to sposób rozumowania charakterystyczny dla egocentryków, czyli osób skupionych tylko i wyłącznie na sobie. Egocentryk myśli o sobie: "pępek świata”. To wokół niego powinno koncentrować się całe życie. Jest przekonany o swojej nieprzeciętnej wartości i znaczeniu, co daje mu niejako przyzwolenie do gorszego traktowania innych. Egocentryk nie tyle nie chce, co nie umie tolerować i akceptować innych poglądów i postaw niż własne.

Wyróżnia się kilka rodzajów egocentryzmu – egocentryzm dziecięcy, będący normą rozwojową oraz egocentryzm dorosłych, który świadczy o braku dojrzałości emocjonalnej.

Egocentryzm dziecięcy stanowi naturalny etap w rozwoju poznawczym każdego człowieka. Przedszkolaki charakteryzują się egocentrycznym myśleniem i poczuciem normy. Dzieci, które nie przekroczyły siódmego roku życia, są zwykle niezdolne do wczuwania się w stany mentalne innych osób. Siedmiolatki ujmują świat jeszcze wyłącznie z własnej perspektywy. Nie umieją dokonać decentracji, to znaczy nie przyjmują punktu widzenia innych ludzi, z tego też względu występuje u nich brak zdolności do empatii.

Dla maluchów w wieku przedszkolnym najważniejsze jest, aby zaspokoić swoje pragnienia i potrzeby. Konieczność zwracania uwagi na inne dzieci rodzi bunt, złość, agresję i irytację. Dzieciaki mogą się bić, gryźć się, wyrywać sobie włosy, gdyż nie są w stanie zrozumieć, że dla innych akt przemocy jest równie bolesny, jak dla nich samych.

Wraz z etapem rozwoju dziecko uczy się, że istnieją też inne punkty widzenia niż ich autorskie, które warto analizować i brać pod uwagę. Wraz z rozwojem poznawczym postępuje rozwój moralny dziecka i możliwy jest etap socjalizacji. Maluch będzie bardziej skłonny podzielić się zabawką czy postąpić nawet wbrew własnemu interesowi, by przypodobać się rówieśnikom.

Niestety, część dorosłych nie wyrasta z dziecięcych skłonności do egocentrycznych zachowań. Nie umieją funkcjonować w społeczeństwie, uważając, że to cała reszta powinna dostosować się do nich, a nie oni do innych. Egocentryk patrzy na świat wyłącznie przez pryzmat własnej osoby i swoich przekonań. Marginalizuje opinie innych, a absolutyzuje własne poglądy, domagając się ich respektowania.

Egocentryk sądzi, że inni powinni zachowywać się i postrzegać rzeczywistość zgodnie z jego egocentrycznym mniemaniem. Jeżeli ktoś prezentuje stanowisko przeciwstawne do zaprezentowanego przez egocentryka, może liczyć się z drwiną, obrazami i kpinami z jego strony. Egocentryk bowiem wykazuje często sztywność poznawczą, nie zmienia swoich przekonań nawet pod wpływem niezaprzeczalnych argumentów.

Egocentryzm łączy się z egoizmem, czyli tendencją do myślenia wyłącznie o własnych korzyściach, ignorując potrzeby innych, oraz z egotyzmem, czyli chęcią bycia w centrum zainteresowania, bezustannym zaabsorbowaniem swoją osobą przez siebie i innych ludzi. Egocentryk to także często megaloman o zbyt wysokim mniemaniu o sobie.

Egocentryczne zachowania niejednokrotnie towarzyszą różnym zaburzeniom psychicznym, np. nerwicom. Chory żyje w przekonaniu, że cierpi wyjątkowo boleśnie, jak nikt inny. Egocentryków charakteryzuje postawa roszczeniowa wobec świata – „Wszystko mi się należy”.

Egocentryk chce tylko brać, nic nie dając w zamian. Jest przewrażliwiony na swoim punkcie, może długo nosić w sobie urazy, które inni zadali mu nawet w sposób nieświadomy. Ponadto żyje w przekonaniu o swojej wyjątkowości i jest zadufany w sobie. Jakie cechy są charakterystyczne dla osoby egocentrycznej?

• Postrzega świat tylko z własnej perspektywy.
• Dewaluuje przekonania innych osób.
• Narzuca swoje zdanie i wolę innym.
• Jest przekonana o swojej nieomylności i doskonałości.
• Ignoruje potrzeby innych, jest egoistyczna.
• Chce być w centrum zainteresowania, chce być „pępkiem świata”.

Utrwalony w życiu dorosłym egocentryzm sprzyja zachowaniom neurotycznym i psychotycznym. Egocentryk ma wówczas pretensje, że nikt go nie rozumie, że jest samotny i w swoim cierpieniu, domaga się bezustannej pomocy i wsparcia. Osoby egocentryczne nadużywają też słów typu „Ja” i „mój”, chcąc nawet werbalnie podkreślić własne znaczenie.

Wbrew pozorom, egocentryzm nie wiąże się z wysoką samooceną. Osoby o wysokim poczuciu własnej wartości nie muszą domagać się zainteresowania ze strony innych, by utwierdzić się w przekonaniu, że są godne uznania i akceptacji. Paradoksalnie, to jednostki o niskiej i nieadekwatnej samoocenie poszukują szkieletu swego „ego” i samopotwierdzenia w oczach innych.

Egocentryzm i egoizm, jak chce między innymi Erich Fromm, to skutek niedostatków w zdolności kochania siebie. Egocentryzm to nie zarozumiałość czy samolubność ani nawet nie narcystyczne zapatrzenie w siebie. Egocentryzm to głównie skutek braku miłości i akceptacji ze strony rodziców w wieku dziecięcym, który skutkuje samoodtrąceniem i chęcią zrekompensowania sobie deficytów emocjonalnych przymusem respektowania własnej osoby przez innych.

Egocentryzm może być maską skrajnie niskiego poczucia własnej wartości i prowadzić do poważnych zaburzeń w i społecznym.

Źródła

1. Castanyer Mayer-Spiess O., Jak docenić samego siebie? Asertywność jako wyraz zdrowej samooceny, eSPe, Kraków 2002, ISBN 83-89167-50-6.
2. Fromm E., Ucieczka od wolności, Czytelnik, Warszawa 2001, ISBN 83-07-02842-6.
3. Schoenebeck H., Kocham siebie takim, jakim jestem. Droga od nienawiści, bezsilności i egoizmu ku miłości wobec samego siebie, Impuls, Kraków 2009, ISBN 978-83-7587-092-3.