Niska samoocena - objawy, jak sobie z nią radzić, leczenie

Niska samoocena może objawiać się zawstydzeniem, brakiem wiary w siebie, pochyloną głową, porównywanie się z innymi, ciągłe niezadowolenie z siebie, krytykowanie własnej osoby, a być może również i innych. Jak pozbyć się kompleksów i niskiego poczucia własnej wartości? Jak z tym walczyć, aby skutecznie uwierzyć we własne możliwości?

1. Czym jest niska samoocena?

Niska samoocena, czyli inaczej niskie poczucie własnej wartości, oparte jest na przekonaniu, że jesteśmy gorsi od innych ludzi, nie zasługujemy na to, aby być szczęśliwymi ludźmi, lub nie jesteśmy wystarczająco dobrzy.

Zwykle niska samoocena wiąże się z nieuzasadnionym przekonaniem, że o wartości człowieka świadczy to, kim jest, co posiada, jaką ma pracę, ile zarabia itd. Człowiek taki czuje przymus ciągłego porównywania się z innymi w celu potwierdzenia swojej wartości lub jej braku.

Gdy samoocena jest nieadekwatnie niska, niezależnie od obiektywnie osiąganych sukcesów, a człowiek sobie z nią nie radzi, może doprowadzić do pełnoobjawowego zaburzenia psychicznego, jak:

Zobacz film: "Jak wpłynąć na swoją samoocenę?"

• depresja,
• lęk,
• alkoholizm.

2. Objawy niskiej samooceny

Zgodnie z definicją, samoocena to ocena własnej wartości. Do najpopularniejszych objawów niskiej samooceny zaliczane są:

• nadmierna samokrytyka,
• nadmierne wymagania wobec siebie (często nierealistyczne),
• brak pewności siebie,
• uzależnienie własnej samooceny od oceny innych,
• poczucie bezwartościowości,
• nieumiejętność określania swoich potrzeb,
• brak poczucia bezpieczeństwa i akceptacji,
• trudność w podejmowaniu decyzji,
• trudności z nawiązywaniem kontaktów i tworzeniem związków,
• nieufność,
• ciągłe opiekowanie się innymi, a zaniedbywanie siebie.

Częste odczucia osób zakompleksionych, to również:

• samotność i odizolowanie,
• ogromny smutek,
• niekompetentność i niezdolność w wielu dziedzinach życia,
• nastrój samobójczy,
• przytłaczające poczucie winy,
• wstyd.

3. Przyczyny niskiej samooceny

Uważa się, że zasadniczym źródłem zaniżonego, nieadekwatnego poczucia własnej wartości są błędy wychowawcze popełniane przez rodziców bądź opiekunów. Wpływ na naszą samoocenę ma sposób, w jaki byliśmy traktowani w dzieciństwie przez najbliższych.

Jeśli rodzice bądź osoby sprawujące osobistą opiekę systematycznie krytykują, osądzają, karzą bądź zaniedbują dziecko, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że takie zachowania odbiją się w sposób negatywny na poczuciu wartości młodego członka rodziny. Niska samoocena może również wynikać z wygórowanych, przesadnych czy nierealistycznych oczekiwań rodziców, czy opiekunów.

Zjawisko przeniesienia ambicji z rodziców na swoje potomstwo w dzisiejszych czasach jest niezwykle powszechne. Niskie poczucie własnej wartości może być również wynikiem znęcania się fizycznego bądź psychicznego czy przemocy domowej.

Nasze uzdolnienia lub ich brak i nasza niepowtarzalna osobowość też nie pozostają bez znaczenia. Kształtowanie obrazu samego siebie to bardzo złożony proces, u którego podstaw tkwi wiele różnych czynników, m.in. kultura społeczeństwa, w którym żyjemy.

Istotne jest także „Ja idealne”. To wersja siebie w najlepszym wydaniu. Samo istnienie „Ja idealnego” jest zjawiskiem pozytywnym i pożądanym. Problem pojawia się wtedy, gdy „Ja idealne” jest nierealne. Aby „Ja idealne” było pomocne w budowaniu adekwatnej do rzeczywistości samooceny, powinno zawierać cechy możliwe do osiągnięcia i zrealizowania.

4. Leczenie niskiej samooceny

Zazwyczaj leczenie niskiej samooceny opiera się na zmianie sposobu myślenia o samym sobie. Aby to się udało, potrzebna jest psychoterapia, np. terapia poznawczo-behawioralna.

Najlepszą metodą jest praca małymi krokami. Trzeba wyznaczać sobie odpowiednio małe cele i cierpliwie je realizować. Działając w ten sposób, szybciej i częściej osiągamy sukces. A odniesienie sukcesu sprzyja wzrostowi pewności siebie, wiary we własne siły sprawcze i dostarcza poczucia zadowolenia z siebie.

Bardzo ważna w pracy nad własną samooceną jest umiejętność oddzielania emocji od myślenia. W ten sposób zyskujemy większy wpływ na swój nastrój, większą niezależność naszego samopoczucia od naszych zachowań i ich oceny.

Niska samoocena to stan, który można zmienić. Czasem do takiej zmiany popycha zmęczenie wieczną „huśtawką nastrojów”, niezgoda na odczuwanie wciąż nieprzyjemnych uczuć związanych z niską samooceną, a czasem uzmysłowienie sobie, że uzależniamy własny pogląd na swój temat od zdania innych.

Niedocenianie siebie samego to często źródło większości naszych problemów. Zdanie sobie z tego sprawy to już pierwszy krok do sukcesu. Niska samoocena utrudnia i komplikuje życie, dlatego warto z nią walczyć. Jednak nie jest to sprawa prosta. Chcąc walczyć z niską samooceną, zapewne z góry zakładamy niepowodzenie, zamykając się w błędnym kole. Warto skonsultować się z psychologiem – niską samoocenę można przepracować.

5. Terapie pomocne w poprawie samooceny

Objawy niskiej samooceny, takie jak negatywne przekonania na temat siebie, nadmierna samokrytyka, brak wiary w siebie można wyeliminować za pomocą odpowiednio dobranego leczeniu.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT), określana mianem terapii kognitywno–behawioralnej jest często stosowana w przypadku pacjentów borykających się z problemem zaniżonej samooceny. Metoda ta pozwala zmienić sposób myślenia, a także wyeliminować negatywne przekonania o sobie.

W trakcie spotkań ze specjalistą z zakresu psychoterapii poznawczo-behawioralnej pacjent uczy się zmieniać dotychczasowe nawyki, zachowania. Oducza się także niepożądanych schematów myślowych. Te zastępuje innymi – bardziej użytecznymi.

Osobom, które zastanawiają się jak walczyć z niską samooceną pomóc może również psychoterapia Gestalt. W terapii Gestalt, pacjent i terapeuta angażują się w tzw. dialog egzystencjalny. Pacjent uczy się identyfikować swoje emocje i zrozumieć, skąd one pochodzą.

Metoda stworzona przez Fritza Perlsa uczy pacjenta radzenia sobie w sytuacjach trudnych życiowo. Dzięki niej pacjent może także świadomie podejmować decyzje. W trakcie spotkań ze specjalistą można także poznać swoje potrzeby, a także sposoby ich zaspokajania.

6. Jak niska samoocena wpływa na psychikę i zachowanie

Badania pokazują, że osoby z niskim poczuciem własnej wartości wykazują tendencję do negatywnego interpretowania neutralnych bądź niejednoznacznych sygnałów od partnera czy innych osób. Osoba, która przejawia brak poczucia własnej wartości i myśli o sobie negatywnie może zinterpretować na przykład brak czasu ze strony partnera czy przyjaciółki jako brak zaangażowania w relację, odrzucenie, niechęć do kontynuowania relacji.

Objawy niskiego poczucia własnej wartości mogą obejmować także nadmierną zazdrość o partnera czy brak zaufania w związku.

Osoba z niską samooceną może czuć się samotna w związku. Zaniżona samoocena może negatywnie odbijać się na rozwoju osobistym danej osoby.

Ludzie przejawiający niskie poczucie wartości bardzo często czują opór i lęk przed podejmowaniem inicjatywy. Towarzyszy im obawa, że rozmowa o awans zakończy się fiaskiem, a najnowszy pomysł zostanie skrytykowany przez współpracowników czy szefa. Bardzo niska samoocena może współwystępować z perfekcjonizmem – najgorszym wrogiem efektywności.

Niskie poczucie własnej wartości u dziecka objawia się często brakiem wiary w swoje możliwości, zamykaniem się w sobie, wycofaniem, niechęcią do podejmowania inicjatywy w relacjach z rówieśnikami czy negatywnym myśleniem o sobie.

Objawem braku pewności siebie może być również nieumiejętność odpowiedzenia sobie na pytanie: co lubię robić, co sprawia mi przyjemność. W jaki sposób niska samoocena może wpływać na psychikę dziecka? Otóż maluch może podejmować się wyzwań poniżej swoich umiejętności. Brak wiary w swoje możliwości może wzbudzać w dziecku obawę przed porażką czy negatywnymi opiniami ze strony kolegów, nauczycieli czy rodziców.

7. Czy niska samoocena jest trwała, czy można ją zmienić?

Niskie poczucie własnej wartości nie jest zazwyczaj trwałe i można je zmienić. Jest to proces, który może wymagać wysiłku i czasu, ale wiele osób z powodzeniem poprawia swoją samoocenę. W jaki sposób pracować nad poczuciem pewności siebie?

Zrozumienie przyczyny braku pewności siebie oraz źródeł swojego niskiego poczucia wartości jest kluczowe. Niska samoocena może wynikać z negatywnych doświadczeń w przeszłości, nadmiernej krytyki ze strony partnera, wysokich i mało realistycznych oczekiwań rodziców, toksycznych związków.

Analiza tych źródeł może pomóc zrozumieć, dlaczego czujesz się tak, jak się czujesz. W znalezieniu przyczyny niskiej samooceny z pewnością pomaga psychoterapia. Z pomocą psychoterapeuty pacjent może zidentyfikować myśli i przekonania, które przyczyniają się do niskiego poczucia własnej wartości, i pomóc w ich zmianie.

8. Jak pomóc osobie z niską samooceną?

Poczucie niskiej wartości może doskwierać naszemu najbliższemu przyjacielowi lub członkowi rodziny. W jaki sposób możemy pomóc osobie z objawami niskiej samooceny?. W pierwszej kolejności warto zaznaczyć, że osoba, która przejawia brak wiary w swoje możliwości, skłonność do przesadnego wręcz dbania o innych, negatywne nastawienie do swoich zdolności czy kompetencji musi podjąć samodzielną decyzję o tym, że chce zmienić coś w swoim życiu.

Oczywiście, możemy zachęcić bliską nam osobę do tego, by zapisała się na terapię niskiego poczucia własnej wartości. Ostateczną decyzję o pojawieniu się w gabinecie psychoterapeuty podejmuje jednak pacjent z niską samooceną i my jako bliscy nie mamy na to wpływu.

Nie powinniśmy krytykować ani oceniać sposobu bycia przyjaciela czy siostry z niską samooceną. Negatywne ocenianie swojego dziecka również może przynieść więcej szkody niż pożytku. Krytykowane za swój sposób bycie dziecko będzie czuło się jeszcze bardziej samotne i niezrozumiane.

Zdania takie jak: "dlaczego jesteś taki nieśmiały”, „nie bądź taki wycofany”, „każdy w naszej rodzinie zachowuje się normalnie, a Ty jedna zawsze masz jakiś problem” – bynajmniej nie pomagają, a wręcz szkodzą. Okażmy wyrozumiałość i wsparcie wobec bliskiej nam osoby i nie podcinajmy jej skrzydeł.

9. Czy niska samoocena może prowadzić do problemów zdrowotnych?

Przyczyny niskiego poczucia własnej wartości bywają bardzo różne. Niska samoocena może wynikać z surowego wychowania rodziców, krytyki ze strony rówieśników, toksycznych i oceniających zachowań partnera czy męża, czy oczekiwań niemożliwych do zrealizowania. Pomimo tego, że pojęcie niskiego poczucia własnej wartości jest bagatelizowane przez pacjentów przejawiających cechy osoby niedowartościowanej, skutki tego problemu mogą być bardzo poważne. Niska samoocena może stanowić czynnik ryzyka takich problemów psychologicznych jak:

• zaburzenia lękowe,
• zaburzenie afektywne nastroju – depresja,
• myśli samobójcze,
• uzależnienia, np. od haszyszu, kokainy,
• zachowania autodestrukcyjne np. cięcie się.

10. Jakie są typowe myśli lub przekonania osoby z niską samooceną o sobie?

Niskiej samooceny nie wolno mylić z wyrażaniem krytyki na swój temat lub przyznaniem się do jakiejś swojej słabości. Osoba o niskiej samoocenie ma tendencję do uogólniania: „Jestem do niczego”, „Nic mi nie wychodzi”, „Nikt mnie nie lubi” itp. Przywiązywanie uwagi do cudzych opinii jest czymś destrukcyjnym, mającym wpływ na całe życie.

Tkwi głęboko w człowieku i ujawnia się raz po raz, oddziałując na myślenie i światopogląd. Potrafi zniekształcić związki i relacje międzyludzkie. Brak wiary w siebie i swoje możliwości sprawia, że człowiek osiąga znacznie mniej, niż mógłby, gdyby uwierzył w swoją siłę. Niska samoocena obniża jakość życia.

11. Niska samoocena - test

Skala Samooceny Rosenberga, stosowana przez psychologów, to jedna z metod sprawdzenia poziomu samooceny. Jest to jedna z najpopularniejszych na świecie technik pomiaru ogólnego poczucia własnej wartości.