Nieśmiałość - co to jest, objawy, destruktywne skutki, jak przełamać?

Wielu badaczy próbowało zrozumieć złożony fenomen nieśmiałości. Philip G. Zimbardo, amerykański psycholog i ekspert od nieśmiałości, uważa, że być nieśmiałym to znaczy być trudnym w kontakcie z powodu bojaźliwości, ostrożności lub nieufności. Nieśmiałość to pojęcie szerokie i nieostre ze względu na różne swoje odmiany. Ze względu na czas trwania nieśmiałości wyróżnia się nieśmiałość: przejściową, sytuacyjną i chroniczną.

Nieśmiałość stanowi złożoną przypadłość, która obejmuje szerokie kontinuum psychologiczne: od lekkiego okazjonalnego uczucia skrępowania, przez nieuzasadniony lęk przed ludźmi, do traumatycznych i skrajnych przeżyć nerwicowych. Osoby nieśmiałe często nazywane bywają introwertykami ze względu na większą potrzebę prywatności i samotności.

Etykieta osoby nieśmiałej często niesie ze sobą pozytywne konotacje. Człowiek taki sprawia wrażenie dyskretnego, poważnego, pełnego rezerwy, skromnego, bezkonfliktowego i subtelnie usposobionego. Jednak większość osób nieśmiałych czuje się zakłopotana, skrępowana i zahamowana w kontaktach z ludźmi, czemu towarzyszą fizjologiczne symptomy:

• czerwienienie się,
• przyspieszone tętno,
• ściskanie w żołądku,
• suchość w ustach,
• drżenie,
• pocenie się.

Współczesne definicje traktują nieśmiałość jako złożony zespół objawów, który wiąże się z zaburzeniami w zakresie sfery behawioralnej, emocjonalno-motywacyjnej, poznawczej i samoorientacyjnej. Syndromalne ujęcie oznacza, że osoby nieśmiałe charakteryzują się biernością społeczną, lękiem społecznym oraz zaniżoną samooceną i brakiem wiary w siebie, które z kolei determinują niesprawność funkcjonowania w kontekście interpersonalnym.

Ludziom zależy, by robić dobre wrażenie na innych. W przypadku nieśmiałości zadanie jest utrudnione. Osoba nieśmiała zwykle jest zahamowana w sytuacjach ekspozycji społecznej, wycofuje się z kontaktów, milczy lub mówi niewiele, ścisza głos i unika kontaktu wzrokowego. W gronie obcych sobie osób czuje się nieswojo. Woli być bierna i pozostawać niepostrzeżona niż nawiązywać nowe znajomości i wchodzić w relacje. Doświadcza zażenowania, skrępowania i lęku. Ma poczucie nieprzystosowania społecznego i niskie poczucie własnej wartości, gdyż dostrzega znaczną różnicę między „Ja realnym” a „Ja idealnym”. Izolując się, coraz bardziej koncentruje się na własnych słabościach. Nieustannie towarzyszy jej obawa przed kompromitacją, krytyką, wyśmianiem, doznaniem porażki i przykrości. Przewiduje, że inni ocenią ją negatywnie, zanim dostrzeże jakiekolwiek podstawy mogące być zapowiedzią tej oceny.

Konsekwencje nieśmiałości zawsze są bolesne dla osoby, która jej doświadcza i zwykle mają charakter społeczny. Wśród negatywnych skutków nieśmiałości wymienia się:

• trudność w poznawaniu innych ludzi,
• kłopoty w zawieraniu przyjaźni,
• ograniczenie doświadczania radości z potencjalnie pozytywnych przeżyć,
• nieumiejętność obrony własnych praw oraz wyrażania swojej opinii i wartości,
• niedocenianie swoich mocnych stron,
• nadmierne zakłopotanie i przejmowanie się własnymi reakcjami,
• trudności w precyzyjnym myśleniu,
• problemy ze skutecznym porozumiewaniem się.

Nieśmiałość jest zazwyczaj uwikłana w inne negatywne stany osobowości, jak depresja, lęk i samotność.

Nie ma jednej przyczyny nieśmiałości i nie ma jednego sposobu, by pokonać nieśmiałość. Trzeba mieć świadomość różnorodności czynników determinujących czy sprzyjających opisywanemu zjawisku. Są to np.: procesy chemiczne w mózgu, reaktywność, surowe traktowanie przez rodziców i nauczycieli, docinki rówieśników, błędne przekonania na własny temat, kłopoty adaptacyjne, mała tolerancja wobec niejasności, wygląd zewnętrzny, zmiany życiowe czy oczekiwania kulturowe.

Problem z nieśmiałością dotyczy nie tylko małych dzieci, młodzieży, ale i dorosłych. Bez względu na wiek, każdy chce wiedzieć, jak sobie radzić z nieśmiałością. Metod walki z uczuciem niepokoju wobec nieznajomych jest kilka. Można uczestniczyć w różnego rodzaju treningach kompetencji społecznych, np. w treningu asertywności czy skutecznej autoprezentacji. Na początku najlepiej dokonać analizy własnej nieśmiałości – jakie sytuacje cię paraliżują i w jakich okolicznościach czujesz dyskomfort?

Mimo poczucia onieśmielenia, nie unikaj kontaktu z ludźmi. Rozmawiaj. Możesz w naturalny sposób nauczyć się sprawnej komunikacji i uskutecznić swoje umiejętności społeczne. Nie udawaj pewniaka, kiedy czujesz się niezręcznie w towarzystwie. Mów otwarcie, że czujesz tremę i jesteś nieśmiały. Kiedy trudno ci rozpocząć rozmowę, zacznij od aktywnego słuchania drugiej osoby. Codziennie wzmacniaj swoją samoocenę i pewność siebie. Wypisz na kartce swoje mocne strony i czytaj je codziennie. Możesz również zastosować technikę wizualizacji. Wyobrażaj sobie różne sytuacje społeczne i układaj scenariusze – co powiesz i jak się zachowasz.

Nieśmiałość to nie żadna tragedia. Można wykorzystać pozytywne aspekty tej cechy – bycie skrytym, powściągliwym i zdystansowanym sprzyja dyskrecji i budowaniu trwałych przyjaźni. Trzeba tylko się przemóc i opanować lęk przed ludźmi, którzy mogliby się stać naszymi kompanami, gdybyśmy tylko dali im i sobie szansę.

Źródła

1. Zimbardo P.G., Nieśmiałość: Co to jest? Jak sobie z nią radzić?, PWN, Warszawa 2002, ISBN 83-01-13280-9.