Wysoka samoocena

Jak wpłynąć na swoją samoocenę? wiąże się z pragnieniem kontroli zdarzeń, motywacją osiągnięć, wytrwałością, potrzebą aprobaty społecznej i skłonnością do częstego przeżywania uczuć pozytywnych. Osoby z wysoką samooceną cechują się lepszym samopoczuciem psychicznym i lepszym stanem zdrowia somatycznego. Podkreśla się, że wysoka samoocena sprzyja szczęściu i umożliwia realizację ambitnych osiągnięć życiowych. Czy są zatem jakieś minusy wysokiej samooceny? Jak manifestuje się wysokie poczucie własnej wartości? Czy wysoka samoocena sprzyja zadowoleniu z życia? Jak budować dobre mniemanie o sobie i pozytywny obraz siebie?

1. Co to jest obraz samego siebie?

W literaturze stosuje się wiele pojęć zamiennie na zasadzie synonimów, jeśli chodzi o „obraz siebie”. Pojawiają się takie terminy, jak: „samoocena”, „poczucie własnej wartości”, „schemat Ja”. Samooceną określa się afektywną reakcję człowieka na samego siebie. Może mieć ona charakter intensywnej emocji albo zintelektualizowanego sądu.

Zwykle rozróżnia się wysoką albo niską samoocenę w zależności od tego, czy człowiek się lubi, czy przejawia względem siebie negatywne odczucia. Jest jednak również samoocena stabilna i chwiejna, globalna i fragmentaryczna, zawyżona, zaniżona lub adekwatna.

Psychologowie podkreślają przyczynową rolę samooceny. Co to znaczy? Oznacza to, że samoocena działa na zasadzie błędnego koła. Niskie poczucie własnej wartości powoduje, że osoby niżej oceniają szanse odniesienia sukcesu, w związku z czym wkładają w działania mniej wysiłku, co rzeczywiście prowadzi do miernych efektów i utwierdza w niskiej samoocenie oraz poczuciu bezwartościowości. Natomiast wysoka samoocena sprzyja optymizmowi, zachęca do podejmowania wysiłków, daje wiarę w siebie i siłę do walki, co przekłada się na świetne rezultaty i sukces życiowy, podbudowujący dodatkowo i tak wysoką samoocenę.

Podsumowując, wysoka samoocena idzie w parze z innymi „dobrymi” cechami osobowości, natomiast niska samoocena wiąże się najczęściej ze „złymi” korelatami funkcjonowania społecznego. Badania psychologiczne burzą nieco powyższą tezę. Okazuje się, że o ile osoby z wysoką samooceną widzą siebie ewidentnie w sposób pozytywny, o tyle niska samoocena nie oznacza radykalnie negatywnego osądu własnej osoby.

Niska samoocena wiąże się raczej z neutralnym wartościowaniem cech i zachowań, a przede wszystkim oceny te są niepewne, zmienne i wewnętrznie niespójne. Zatem ludzie o niskiej samoocenie zdają się do końca nie wiedzieć, jacy są – czy są „dobrzy”, czy „źli” niż widzieć siebie tylko w barwach czarnych.

2. Minusy wysokiego poczucia własnej wartości

Stopień samoakceptacji i samoodtrącenia decyduje o komponencie emocjonalnym postawy wobec samego siebie. Samoakceptacja wyraża się np. w poziomie zaspokajania własnych potrzeb, lubienia siebie, pozwalania sobie na porażki, bronienia własnych praw, sprawiania sobie małych przyjemności.

Osoby z wysoką samooceną są zazwyczaj pewne siebie, asertywne, ekstrawertywne, nierzadko pyszałkowate, z tendencją do dominacji, ambitne, żądne uznania ze strony innych. Czy człowiek o wysokiej samoocenie to totalny szczęściarz, a niska samoocena decyduje o poczuciu niezadowolenia z życia? Niekoniecznie. Są blaski, ale również i cienie wysokiego poczucia własnej wartości.

Badania dowodzą, że niepewność przekonań na własny temat u osób z niską samooceną sprzyja zjawisku większej plastyczności, czyli podatności sądów i zachowań tych osób na informacje zwrotne. Oznacza to, że ludzie z niską samooceną chętnie uczą się i przyjmują konstruktywne uwagi od innych. Okazuje się, że wysoka samoocena to nie same „błogosławieństwo”.

Osoby o wysokiej, ale równocześnie niestabilnej samoocenie, mają największą skłonność do gniewu i agresji, ponieważ czują się pokrzywdzone albo niesprawiedliwie potraktowane w sytuacji krytyki. Wysoka i stabilna samoocena redukuje skłonność do agresji słownej czy obronnych taktyk ego. Poza tym, pozytywne myślenie o sobie czasami wcale nie przynosi praktycznych korzyści, a wręcz szkodzi. Stwierdzono np., że osoby przejawiające wysoce pozytywną samoocenę są często nielubiani, uważani za aroganckich czy egoistycznych.

3. Przejawy wysokiej samooceny

Do końca nie wiadomo, czy wysokie poczucie wartości to skutek, czy przyczyna pozytywnych doświadczeń życiowych. Niemniej jednak daje się wyróżnić kilka konkretnych symptomów, świadczących o tym, że dana osoba wykazuje wysoką samoocenę. Są to m.in. takie zachowania, jak:

• bycie spontanicznym i towarzyskim,
• inicjowanie nowych kontaktów i występów na forum publicznym,
• stawianie sobie ambitnych celów, na miarę własnych możliwości,
• podejmowanie wyzwań, by sprawdzić swoje możliwości,
• otwartość na nowe doświadczenia,
• bycie samodzielnym, ale również chęć współpracy z innymi,
• rzeczowe analizowanie słów krytyki,
• ufanie ludziom i wiara w ich bezinteresowność,
• obiektywna ocena sukcesów i porażek,
• dawanie sobie prawa do pomyłek,
• zdolność uczenia się na błędach,
• koncentracja na własnych zaletach i mocnych stronach,
• maksymalistyczna postawa wobec życia,
• autorefleksja i wgląd w siebie,
• bycie asertywnym, domaganie się respektowania własnych praw.

4. Czy wysoka samoocena sprzyja życiu w iluzji?

Ogólnie wysoka samoocena wiąże się przede wszystkim z poczuciem, że jest się osobą kompetentną, moralnie nienaganną i lubianą przez innych. Warto pamiętać jednak, że ludzie z niską samooceną nie przejawiają zwykle negatywnych ocen własnej osoby, a raczej brak ocen pozytywnych. Paradoksem w psychologii jest fakt, że trafna samoocena wcale nie sprzyja szczęśliwemu życiu, bo demaskuje zarówno zalety, jak i wady, które są niewygodne i raczej redukują poczucie satysfakcji.

Okazuje się, że większość zdrowych psychicznie, twórczych, szczęśliwych i dobrze przystosowanych ludzi żyje w świecie iluzji. Iluzje te dotyczą właśnie zdolności, kompetencji, nadmiernego optymizmu co do własnej teraźniejszości i przyszłości oraz przecenienia osobistego wpływu na bieg toczących się wydarzeń. Skoro jednak takie złudzenia pozwalają żyć i chronią przed depresją, warto zatem czasem patrzeć na życie „przez różowe okulary”.