Samoodtrącenie

Rodzeństwo dzieci autystycznych jest przeciwnością dla samoakceptacji. Oznacza poczucie bycia niedostatecznie dobrym, niezasługującym na miłość własną i innych ludzi. Powodem samoodtrącenia może być autokratyczny model wychowania, konieczność zasługiwania na opiekę ze strony rodziców, brak otwartości, zawód miłosny, brak akceptacji ze strony rówieśników albo niesprostanie stawianym sobie wymaganiom. Samoodtrącenie niesie ze sobą poważne konsekwencje, np. depresję albo ryzyko samobójstwa. Jak pozbyć się kompleksów? Jak wzmocnić poczucie własnej wartości? Jak pokochać siebie samego? Jak zacząć myśleć o sobie jako o człowieku godnym szacunku, szczęścia i miłości?

1. Co to jest samoodtrącenie?

Aby zrozumieć, w czym tkwi istota samoodrzucenia, należy wyjść od poczucia własnej wartości. Poczucie wartości można zdefiniować jako postawę wobec samego siebie. Jak każda postawa, również poczucie własnej wartości składa się z trzech komponentów:

• poznawczego – w skład którego wchodzi samoocena,
• emocjonalnego – na który składa się akceptacja siebie lub jej brak,
• działaniowego – przejawiającego się w zachowaniach wobec własnej osoby.

Zatem samoodtrącenie i samoakceptacja to dwa skrajne bieguny na kontinuum reakcji emocjonalnych względem swojej osoby. Samoodtrącenie wiąże się z poczuciem krzywdy, poczuciem winy, niską samooceną, pretensjami i żalem do siebie. Osoby takie zwykle nie potrafią docenić własnych sukcesów i zalet, nadmiernie koncentrują się na swoich porażkach, wadach i błędach, poniżają siebie, gardzą sobą, a czasem wręcz nienawidzą.

2. Przyczyny samoodtrącenia

Powodem samoodtrącenia u dorosłych są zwykle przykre doświadczenia z okresu dzieciństwa, bowiem właśnie w tym czasie kształtują się zręby osobowości i samoakceptacja. Wśród przyczyn samoodrzucenia można wymienić m.in.:

• maltretowanie i przemoc,
• wykorzystywanie seksualne,
• odrzucenie dziecka,
• ignorowanie uczuć dziecka,
• zbyt częste i surowe karanie, w tym kary cielesne,
• stawianie dziecku nadmiernych wymagań,
• konieczność zasługiwania na troskę i względy u rodziców – miłość warunkowa,
• niekorzystne porównywanie dziecka z innymi,
• niekonsekwentne postępowanie wobec dziecka,
• odmawianie dziecku racjonalnego uzasadnienia decyzji,
• stosowanie języka nieakceptacji, wyzywanie, oskarżanie, straszenie,
• traktowanie dziecka gorzej niż rodzeństwo.

Źródłem braku akceptacji własnej osoby mogą być jednak doświadczenia w późniejszym życiu, np. niezrozumienie ze strony rówieśników, zawód miłosny, śmierć kogoś bliskiego, trudności w nauce, stawianie sobie nierealistycznych celów czy znaczna rozbieżność między „Ja realnym” a „Ja idealnym”.

3. Skutki samoodtrącenia

Samoodtrącenie uniemożliwia bycie człowiekiem samorealizującym się, autonomicznym, niezależnym i wewnątrzsterownym. Niskie poczucie własnej wartości, które towarzyszy samoodrzuceniu, stanowi źródło bólu, cierpienia i braku satysfakcji z życia. Do czego może doprowadzić samoodtrącenie? Problemy związane z samoodtrąceniem to m.in.:

• niewystarczające zaspokojenie własnych potrzeb, prowadzące do chronicznej frustracji,
• różnego rodzaju zaburzenia psychiczne, np. neurotyczne poczucie winy, nerwicowe problemy psychosomatyczne, depresja,
• stosowanie mechanizmów obronnych, np. nadkompensacji, wyparcia, racjonalizacji,
• podatność na uzależnienia, np. pracoholizm, alkoholizm, narkomania, seksoholizm itp.,
• poczucie niższości, stany ciągle obniżonego nastroju,
• brak wiary w siebie, lęk przed porażką, zahamowanie rozwoju osobowości, funkcjonowanie poniżej swoich możliwości,
• konformizm i nadmierne uleganie innym,
• wykształcenie się tzw. osobowości ofiary, wyuczona bezradność,
• mniejsze kompetencje społeczne i nieufność,
• problemy w budowaniu trwałych związków,
• trudności w budowaniu własnej tożsamości,
• agresja lub autoagresja, np. samookaleczanie,
• myśli samobójcze, a niekiedy nawet samozagłada.

Warto pamiętać, że dziecko powinno być kochane za to, że jest, a nie za to, jakie jest. Jeżeli mały człowiek musi od początku spełniać aspiracje i oczekiwania rodziców, uczy się, że na miłość trzeba sobie zasłużyć. Jego samoocena jest niestabilna, bo zależna od czynników zewnętrznych i ocen osób znaczących.

Warto zastanowić się zatem, jak wzmocnić poczucie własnej wartościu dzieci, jak dawać im do zrozumienia, że są wyjątkowe i niepowtarzalne. Na pewno dobrze jest okazywać im zainteresowanie, podkreślać ich indywidualność, chwalić nawet za małe sukcesy, zachęcać do samodzielności, wskazywać błędy, ale nie krytykować ich osoby. Niewątpliwie takie postępowanie pomoże w kształtowaniu się wysokiej i stabilnej samooceny, która jest buforem chroniącym przed przeciwnościami losu i zabezpiecza przed poważnymi problemami natury psychicznej.