Autowaloryzacja

Autowaloryzacja to jeden z motywów związanych ze strukturą „Ja”. Wiąże się z dążeniem do obrony, podtrzymania lub nasilenia dobrego mniemania o sobie. Człowiek przejawia bardzo konsekwentnie tendencję do formułowania pochlebnych sądów na własny temat i pragnie za wszelką cenę utrzymać wysoką samoocenę. Większości ludziom zależy na robieniu dobrego wrażenia na innych i myśleniu o sobie jako o jednostce nienagannej moralnie, lubianej i kompetentnej. Jaki jest związek na linii autowaloryzacja-wysoka samoocena? Jak kreować wizerunek własnej osoby? Dlaczego ludziom zależy na robieniu dobrego wrażenia? Jakie wyróżnia się mechanizmy autowaloryzacji?

1. Motywy związane ze schematem Ja

Psychologowie, m.in. Bogdan Wojciszke, wyróżniają cztery główne motywy związane z obrazem siebie, czyli strukturą „Ja”. Są to:

• autowaloryzacja – dążenie do tego, by „Ja” było pozytywne,
• autoweryfikacja – dążenie do tego, by „Ja” było wewnętrznie spójne,
• samopoznanie – dążenie do tego, by wiedza zawarta w „Ja” była prawdziwa,
• samonaprawa – dążenie do tego, by „Ja” było faktycznie dobre.

Na bazie tych wszystkich motywów kształtuje się samoocena, czyli zgeneralizowana postawa względem własnej osoby. Badania dowodzą, że człowiek przejawia skłonność do nierealistycznego przeceniania siebie i deprecjonowania innych. O sobie raczej pomyślisz jako o altruiście, sąsiadka z naprzeciwka będzie na pewno w większym stopniu egoistyczna niż ty.

Zjawisko to psychologowie określają jako efekt bycia lepszym niż przeciętnie, który polega na tym, że przeciętny Kowalski uważa się za lepszego niż przeciętnie pod niemal każdym względem. Zatem każdy z nas ma tendencję do myślenia, że jest ponadprzeciętnie hojny, życzliwy, miły, koleżeński, zdolny, szczery, rozsądny, ma ponadprzeciętne poczucie humoru czy zdolności. Pozytywna samoocena wydaje się niemal niezbędna do życia, stąd mogą pojawić się mechanizmy służące selektywnemu przetwarzaniu informacji na własny temat.

2. Mechanizmy autowaloryzacji

Człowiek wykazuje skłonność do zniekształcania obrazu przeszłości w korzystny dla siebie sposób, np. zwykle lepiej pamięta się informacje o własnym sukcesie niż porażce, szybciej i chętniej przetwarza się pozytywne niż negatywne informacje na swój temat. Dwuznaczną informację chętniej odczytuje się jako pochlebną niż niepochlebną dla siebie.

Istnieje również tzw. egotyzm atrybucyjny, czyli zjawisko polegające na tym, że sukcesy przypisuje się sobie, własnej pracy i zdolnościom, natomiast przyczyn porażek doszukuje się w czynnikach zewnętrznych, np. w braku szczęścia. Ponadto, własne wady widzi się zwykle jako rozpowszechnione, więc nie takie straszne, natomiast swoje zalety jako wyjątkowe i niepowtarzalne.

Anthony Greenwald, amerykański psycholog społeczny, uważa, że skłonność do upozytywniania obrazu „Ja” jest tak silna i powszechna, iż można mówić o totalitarnym ego, które na własne potrzeby zniekształca i fabrykuje fakty.

Mechanizm autowaloryzacji	Przejawy
definiowanie własnego „Ja”	własne zalety są ogólnie ważne i wyjątkowe; własne wady są powszechne i nieważne
tendencyjne przetwarzanie informacji o sobie	pochlebne sądy na własny temat; pochlebne zniekształcenia pamięci i znaczenia danych; efekt bycia lepszym niż przeciętnie
realizacja zadań i atrybucja osiągniętych wyników	dążenie do sukcesów; unikanie porażek; egocentryczny wzorzec atrybucji
dysonans poznawczy – nieprzyjemne napięcie w sytuacji, gdy jednostka otrzymuje informacje na temat własnej osoby, które są sprzeczne z jej samooceną	redukowanie dysonansu, gdy rozbieżności są istotne dla „Ja” lub gdy jest się odpowiedzialnym za wystąpienie sprzecznych informacji na własny temat; kwestionowanie wiarygodności źródła niekorzystnej opinii na własny temat
autoafirmacja – potwierdzanie integralności własnej osoby, czyli zdolność myślenia o sobie jako człowieku dobrze przystosowanym, moralnym, sprawnym, dobrym, wewnętrznie spójnym, zdolnym do sprawowania kontroli nad własnym życiem	ekspresja cenionych wartości, np. przez ich obronę lub manifestowanie w zachowaniu; przeniesienie uwagi na pozytywny aspekt „Ja”
tożsamość grupowa	faworyzacja grupy własnej; deprecjacja grupy obcej
porównania społeczne	wybór do porównań osób gorszych od siebie; unikanie niekorzystnych porównań społecznych; pławienie się w cudzej chwale („Znam tego sławnego sportowca, który zdobył mistrzostwo”); umniejszanie ważności aspektów, z uwagi na które bilans jest niekorzystny
autoprezentacja	wywieranie korzystnego wrażenia na innych poprzez obronne i asertywne strategie autoprezentacji

3. Dlaczego człowiek dąży do wysokiej samooceny?

Ludziom zależy na tym, by dobrze o sobie myśleć. Dlaczego? Pozytywna samoocena jest dla jednostki pożyteczna, bo przyczynia się do osiągania ambitnych celów i mobilizuje do działania. Samoocena stanowi bufor chroniący przed lękiem, szczególnie tym związanym ze śmiercią. Może być również traktowana jako socjometr, a więc wskaźnik bycia lubianym i akceptowanym przez najbliższe otoczenie społeczne – znajomych, przyjaciół, rodzinę.

Poza tym wysoka samoocena koresponduje z innymi „dobrymi cechami osobowości”, jak: asertywność, poczucie sprawstwa, samoakceptacja, poczucie autonomii, ekstrawersja, sumienność, poczucie kompetencji itp. Dzięki wysokiej i stabilnej samoocenie oraz chęci do rzeczywistej poprawy własnych cech czy umiejętności możliwa jest wiara we własne możliwości, zaufanie, szacunek do siebie i poczucie satysfakcji z życia.