Asertywność - czym jest i jak się jej nauczyć. Definicja asertywności

Asertywność to coraz bardziej popularne słowo. Treningi i zajęcia z asertywności cieszą się niegasnącym zainteresowaniem nie tylko wśród kierowników, handlowców, managerów, ale są oferowane również osobom uzależnionym, alkoholikom, narkomanom. Niejednokrotnie zdarza nam się mówić o kim, że jest asertywny lub asertywna, jednak co to znaczy? Na czym dokładnie polegają zachowania asertywne? Jak wprowadzić w życie zasady asertywnego zachowania? Czy ta umiejętność przydaje się w komunikacji międzyludzkiej?

1. Co to jest asertywność?

Asertywność jest umiejętnością wyrażania własnego zdania oraz emocji i uczuć w sposób otwarty, bez naruszania praw oraz granic psychicznych zarówno drugiego człowieka, ale również swoich. To również umiejętność mówienia otwarcie słowa „nie”, w sytuacji, w której nie zgadzamy się z opinią ogółu.

Jakie jest znaczenie słowa asertywny? Co to znaczy być asertywnym? Według definicji, która znajduje się w słowniku języka polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN osoba asertywna to taka, która umie w sposób otwarty oraz jednoznaczny wyrażać swoje potrzeby, uczucia oraz opinie.

Pojęcie asertywność lokuje się bardzo często w tematyce zdrowia psychicznego. Oznacza to, że asertywność zazębia się i współwystępuje niejako z ludzkimi kompetencjami radzenia sobie z wymaganiami życia, co przekłada się na indywidualny rozwój i zadowolenie z siebie.

Zobacz film: "Jak być asertywnym?"

Niektórzy teoretycy podkreślają, że asertywność to rodzaj kompetencji społecznej, zapewniającej skuteczne funkcjonowanie w relacjach z osobami, umiejętność adaptacji do wymagań społeczno-kulturowych, wytrwałe dochodzenie do realizacji celów osobistych. Jeszcze inni twierdzą, że asertywność to składowa inteligencji emocjonalnej, a pozostali, że zachowanie asertywne przesądza o jakości komunikacji. Asertywna komunikacja odgrywa w życiu codziennym niezwykle ważną rolę.

1.1. Czym jest asertywność fizyczna?

W wielu książkach oraz publikacjach spotkać można się z określeniem asertywność fizyczna. Czym ona właściwie jest? Okazuje się, że asertywność fizyczna jest umiejętnością przybierania takiej postawy, wyglądu czy zachowania, za pomocą których można pokazać innym osobom, że panujemy nad nadą sytuacją i w pełni ją kontrolujemy.

Ten rodzaj asertywności często mówi nam o pewności siebie oraz ogromnym poczuciu własnej wartości drugiego człowieka, ale również o zdolności do obronienia własnego zdania, swoich interesów.

2. Asertywność, czyli przeciwstawianie się

Bez wątpienia każde z podejść w rozumieniu asertywności jest słuszne. Najczęściej asertywność jako zdolność komunikacyjną przeciwstawia się dwóm innym skrajnym zachowaniom – agresji i uległości. Zasadniczo w relacjach międzyludzkich, podczas dyskusji, rozmów, kłótni, człowiek może wybrać spośród trzech różnych form reakcji:

A. zachowania agresywne – naruszenie terytorium drugiej osoby poprzez atak, złość, gniew, agresję słowną, wyzwiska, etykietowanie, poniżanie, szantaż emocjonalny, krzyki, narzucanie swojego zdania, a nawet przemoc fizyczna, np. rękoczyny; B. zachowania uległe – wycofanie się z dyskusji, konformizm, podporządkowanie się zdaniu innych, nawet wbrew własnym przekonaniom i sądom; C. zachowania asertywne – najbardziej konstruktywne w porozumiewaniu się obu stron, uwzględniające zarówno zdanie jednego rozmówcy, jak i drugiego oraz pragnienie wypracowania wspólnego rozwiązania, nieraniącego żadnego z rozmówców.

Własną postawę asertywną można pogłębiać, dzięki pomocy psychoterapeuty, psychologa oraz różnego rodzaju kursów, dedykowanych rozwojowi tejże umiejętności - treningom asertywności. Pomocna może się okazać również literatura specjalistyczna w formie poradników dostępnych w księgarniach.

3. Asertywność w teorii psychologii

Co oznacza być asertywnym? Osoba asertywna w świadomości społecznej odznacza się pewnością siebie, czasami jest apodyktyczna, stanowcza, walczy o swoje, nie boi się mówić, co myśli na dany temat, ma siłę przebicia, często działa z pozycji siły, jest zdolna do inicjatywy.

Na przestrzeni lat postrzeganie asertywności zmieniało się. Asertywność często mylono z agresywnością, bowiem przez długi czas oczekiwano zachowań prospołecznych, uczono skromności, posłuszeństwa wobec autorytetu.

Szczególnie rażące zdawały się zachowania asertywne kobiet, bowiem nie mieściły się w idealnym modelu kobiecości przez wieki kreowanym przez kulturę. Asertywne zachowania kobiet identycznie wyrażone jak u mężczyzn znacznie częściej identyfikowano jako agresję.

Jak asertywność definiowano w ujęciach psychologicznych? Rozumiano ją jako cechę osobowości, zdolność albo nabytą umiejętność.

Za inicjatora tematyki asertywności i asertywnego treningu uznaje się behawiorystę Andrewa Saltera, który w 1949 roku wydał pierwszą publikację na temat asertywności. Według niego, asertywność to uwarunkowana biologicznie cecha osobowości, która wiąże się ze zdolnością wyrażania emocji pozytywnych i negatywnych.

Asertywność to wskaźnik spontaniczności uczuć w wokalizacji, pantomimice, postawie ciała i ekspresji „Ja”. Natomiast zachowania nieasertywne wynikają z procesów hamowania swobodnego wyrażania uczuć.

3.1. Psychologowie o asertywności

Raymond Cattell uważał, że asertywność to cecha osobowości związana z typem temperamentu o nazwie „parmia”, która wyraża się w aktywności, śmiałości i odporności. Według tego psychologa, w miarę dorastania stajemy się coraz bardziej asertywni ze względu na stymulację otoczenia.

Wielu psychologów, np. Richard Lazarus czy Kurt Goldstein, twierdzili, że asertywność to zdolność. Zdolność do czego? Zdolność do wyrażania siebie, do bycia ekspresyjnym, do mówienia „nie”, do zdobywania przychylności audytorium, do organizowania konwersacji, do wyrażania własnej opinii w sytuacji braku akceptacji ze strony otoczenia, do nawiązywania interakcji społecznych, do samopotwierdzania.

Asertywność zatem stanowi potencjalną właściwość, częściowo wrodzony zadatek, a częściowo umiejętność wykształconą przez uczenie się.

Polski psycholog – Janusz Reykowski, obstawał przy twierdzeniu, że asertywność to jeden z typów egocentrycznej regulacji zachowań. Asertywność jako funkcja osobowości nie musi jednak z natury swojej mieć charakteru egocentrycznego, asertywność może sprzyjać także realizacji wartości pozaosobistych. Asertywność ujmowano także jako zespół cech funkcjonalnych.

Na katalog właściwości „pełnej” asertywności składały się:

• właściwości temperamentalne – aktywne nastawianie,
• struktura i funkcje osobowości – poczucie tożsamości, samoorientacja, samoświadomość, samoakceptacja, swoboda, ekspresja „Ja”,
• złożony zespół kompetencji komunikacyjnych.

Tak ukształtowana osoba asertywna czerpie swoją siłę i poczucie bezpieczeństwa z szacunku do samego siebie. Osoba asertywna prezentuje generalnie pozytywny stosunek do siebie, nie martwi się opinią innych i postępuje zgodnie ze swoimi przekonaniami, równocześnie dając prawo do indywidualnych przekonań innym osobom.

4. Zdolność bycia asertywnym

Wielu badaczy uznaje asertywność za umiejętność społeczną i komunikacyjną, którą można kształtować, np. na treningach asertywności. Co sprawia, że dana osoba jest postrzegana jako asertywna?

• Bezpośrednio wyraża emocje pozytywne i negatywne.
• Wymaga respektowania własnych praw bez naruszania i deprecjonowania praw innych.
• Komunikuje odważnie własne przekonania i opinie, nawet w sytuacjach narażenia się na krytykę większości grupy.
• Wyraża niezgodę na zachowania agresywne i poniżające.
• Odmawia spełnienia niestosownych próśb i żądań.
• Potrafi zwrócić się o pomoc i przysługę do innych ludzi.
• Umie przyjąć krytykę oraz komplementy i ustosunkować się do nich.
• Jest świadoma swoich zalet i wad.
• Pokonuje przeszkody stojące na drodze do realizacji celu, szanując godność innych.
• Jest autentyczna, elastyczna, wrażliwa, empatyczna, szczera.
• Ma wysoką samoocenę, adekwatną do rzeczywistości i niezależną od akceptacji bądź braku sympatii ze strony innych.
• Nie poddaje się konformizmowi, manipulacji ani emocjonalnym naciskom.
• Stawia sobie realistyczne cele.
• Nie boi się odrzucenia ani negatywnej oceny.
• Nie usprawiedliwia się, nie czując się winnym.
• Potrafi działać bez lęku i tremy.
• Racjonalnie dba o własne interesy.
• Potrafi powiedzieć „nie”, „tak”, „nie wiem”, „nie rozumiem”, „nie potrafię”, „nie umiem”.
• Uważnie słucha i nie lekceważy uczuć rozmówcy.

Asertywność to klucz do skutecznej komunikacji, dawanie prawa do tego, by inni mieli własną perspektywę patrzenia na świat, bez fanatyzmu, agresji, egocentryzmu.

5. Asertywność a praca zawodowa

Asertywność w pracy to ważna cecha. Zazwyczaj, jeśli nie umiesz być asertywny, inni dokładają ci obowiązków. Asertywny pracownik powinien umieć bronić swojego zdania i robić to w kulturalny sposób. Asertywność w pracy wymaga od nas jasnego określenia swojego stanowiska. Ktoś, kto jest asertywny w pracy, na pewno zyska szacunek i akceptację swoich kolegów.

Brak naszej asertywności może sprawić, że dla pracodawcy będziemy robotem, który chętnie wykonuje nadmierną ilość obowiązków. Jeśli masz problemy z asertywnością w pracy, możesz udać się na treningi asertywności lub wypróbować trening asertywności. W przypadku asertywności ćwiczenia polegają na stosowaniu określonych technik i warto je poznać. W ćwiczeniach na asertywność ważne jest zachowanie spokoju.

Ćwicząc asertywność, należy powtarzać swoje zdanie i dopytywać np. o szczegóły nowego zadania. Warto również, jeśli trzeba przyznać się do błędu, przeprosić, że teraz nie masz czasu czegoś zrobić, a jeśli nie udaje się teraz rozwiązać problemu wrócić do niego później.

Zdaniem wielu psychologów asertywność to niezbędna cecha pracownika biurowego, w szczególności tego, który sprawuje stanowisko kierownicze. Oczywiście, zasady czy postawy asertywne potrzebne są także pozostałym pracownikom tworzącym zespół.

5.1. Asertywna prośba, asertywna odmowa - przykłady

Asertywna prośba czy asertywna odmowa jest w wielu przypadkach niezbędna, gdy pracownikowi narzucane są zadania nienależące do jego kompetencji.

Przykładem asertywnej odmowy jest zdanie: "Nie pomogę ci dzisiaj, ponieważ te zadania nie należą do moich obowiązków".

Przykład asertywnej prośby to z kolei zdanie: „Czy byłabyś gotowa wziąć za mnie jutrzejszy dyżur?”.

Zdarza się, że dana osoba pragnie pochwalić kogoś w sposób asertywny, ale nie wie jak to zrobić. Asertywna pochwała powinna zawierać dwa ważne elementy: uczucia oraz fakty, chwalone cechy. Oto przykład: "Jestem z was dumny (uczucia), ponieważ zrealizowaliście wszystkie cele, które wczoraj wyznaczyłem (fakty)".

6. Asertywność a krytyka

Na czym polega postawa asertywna w obliczu krytyki? Bycie asertywnym to nie tylko umiejętność odmawiania, ale również umiejętność wyrażania i przyjmowania pochwał, krytyki i innych opinii, umiejętność wyrażania swoich reakcji w sposób nieuległy, a także odmawiania.

Postawa asertywna zazwyczaj towarzyszy ludziom posiadającym rzeczywisty obraz samego siebie, którzy stawiają sobie realne cele i nie podejmują się zbyt wygórowanych zadań, przez co nie narażają się na frustrację oraz krytykę.

Asertywna osoba czuje się dość swobodnie, pokazując siebie innym, oczywiście w granicach rozsądku. Swoje relacje buduje bezpośrednio i uczciwie, potrafi świetnie współpracować, bez niepotrzebnego lęku. Jest świadoma swoich mocnych i słabszych stron, przez co jej poczucie wartości nie jest zależne od chwilowych sukcesów i porażek. Pozwala sobie na popełnianie błędów w celu wyciągnięcia dalszych wniosków.

7. 10 praw człowieka asertywnego

Jan Ferguson, autorka książki "Asertywność doskonała" opisała dokładnie zasady asertywnego postępowania, a także określiła dziesięć praw człowieka asertywnego, tzw. prawa asertywności. Zdaniem autorki książki:

1. Człowiek asertywny ma prawo prosić o to, czego chce, lecz nie wymagać tego.
2. Człowiek asertywny ma prawo posiadać swoje zdanie oraz asertywnie wyrażać swoje emocje oraz uczucia .
3. Człowiek asertywny ma prawo nie być dyskryminowanym przez otoczenie.
4. Człowiek asertywny ma prawo do samodzielnego podejmowania decyzji, a także do ponoszenia konsekwencji tych decyzji.
5. Człowiek asertywny ma prawo decydować o tym, czy chce angażować się w cudze problemy .
6. Człowiek asertywny ma prawo nie wiedzieć, nie znać lub nie rozumieć pewnych rzeczy.
7. Człowiek asertywny ma prawo do swojej prywatności.
8. Człowiek asertywny ma prawo do zmiany swoich decyzji oraz poglądów.
9. Człowiek asertywny ma prawo dostawać to za co zapłacił, kiedy coś nabywa lub korzysta z czyjejś usługi.
10. Człowiek asertywny ma prawo do tego, by osiągnąć sukces.

8. Etapy asertywnej odmowy

Umiejętność odmawiania stanowi jeden z najważniejszych aspektów bycia człowiekiem asertywnym. Sztuka odmawiania, a także sztuka asertywności bywa jednak dla niektórych niezwykle problematyczna. W tym podpunkcie skupimy się na etapach asertywnej odmowy. W jaki sposób powinniśmy reagować na zachowania osób, które:

• przekraczają nasze granice,
• nie reagują na odmowy,
• chcą zaangażować nas w swoje problemy,
• chcą czerpać korzyści z naszych zasobów,
• chcą wykorzystać nasze kompetencje do własnych celów,
• manipulują nami emocjonalnie.

Pierwszy etap asertywnej odmowy

Pierwszy etap asertywnej odmowy powinien skupiać się na udzieleniu informacji. Rozmówca, który przekracza nasze granice, zachowuje się w sposób niekulturalny lub mówi na forum publicznym o naszych prywatnych sprawach powinien usłyszeć od nas informację o tym, że nie życzymy sobie takiego zachowania.

Drugi etap asertywnej odmowy

Jeśli osoba, której zwróciliśmy uwagę nie reaguje na naszą prośbę, powtarzamy raz jeszcze informację o tym, że przeszkadza nam jego zachowanie. Dodatkowo, w swoim komunikacie powinniśmy zawrzeć informację o swoich emocjach, uczuciach. Nasz ton powinien być stanowczy oraz zdecydowany.

Trzeci etap asertywnej odmowy

Na trzecim etapie asertywnej odmowy powinniśmy odnieść się do tzw. zaplecza. W swoim komunikacie powinniśmy przedstawić konsekwencje, które wynikają z zaistnienia problemu lub które będą groziły naszemu rozmówcy jeśli problem nie zostanie rozwiązany.

Czwarty etap asertywnej odmowy

Na czwartym etapie asertywnej odmowy powinniśmy opisać swoje potrzeby, a także wysunąć propozycję rozwiązania problemu. Jeśli opiszemy swoje oczekiwania oraz przewidywane rezultaty, prawdopodobnie nasz rozmówca zreflektuje się nad swoim zachowaniem, a także naprawi swój błąd.

Przykład: W trakcie rozmowy nasz partner zaczyna krzyczeć. Co powinniśmy zrobić w takiej sytuacji?

• Po pierwsze: prosimy bliską nam osobę o to, by nie podnosiła na nas głosu i komunikowała się z nami za pomocą krzyku.
• Po drugie: Informujemy, dlaczego przeszkadza nam ten sposób komunikacji. Informujemy o swoich emocjach. Możemy powiedzieć np. „Nie chcę abyś na mnie krzyczał / krzyczała, ponieważ czuję się zestresowana. Obniża to również moją samoocenę”.
• Po trzecie: Informujemy rozmówcę o tym, że przestaniemy z nim rozmawiać i wyjdziemy z pokoju jeśli nie zacznie rozmawiać z nami w normalny sposób.
• Po czwarte: Jeśli mimo próśb nasz rozmówca dalej krzyczy, wyjaśniamy mu: „Nie przestałeś / przestałaś krzyczeć, dlatego wychodzę z pokoju”.

Warto zapamiętać te zdania asertywne.

9. Asertywność – ćwiczenia, techniki zachowań asertywnych

Ćwiczenia na asertywność istotnie pomagają nam nabyć cechy osoby, która potrafi jasno i klarownie wyrażać swoje zdanie oraz emocje. Ćwiczenie asertywności wpływa również na umiejętność mówienia nie wtedy, gdy nie chcemy czegoś zrobić.

Przed rozpoczęciem treningu warto zadać sobie kilka ważnych pytań, takich jak:

• w jakim stopniu jestem asertywna / jestem asertywny?
• jakie obszary asertywności muszę podszkolić?
• jakie są moje mocne strony?
• w czym czuję się najlepszy?
• w czym czuję się szczególnie kompetentny?
• co pozytywnego mogę powiedzieć na swój temat?

Kiedy odpowiemy sobie na te pytania, będzie nam łatwiej bronić swoich racji, przekonań oraz odczuć. Trudno jest bronić własnego zdania, kiedy nie wierzymy w swoje silne strony oraz możliwości.

9.1. Techniki zachowań asertywnych

Jedną z technik zachowań asertywnych jest technika zdartej płyty. To zachowanie asertywne jest pomocne szczególnie wówczas, gdy inne techniki odmowy, prośby skierowane do rozmówcy nie działają, a my nadal czujemy się „naciskani” lub zachęcani do czegoś. Ta metoda ukierunkowana jest na powtarzanie jednego lub kilku zdań odmowy do czasu, aż nasz rozmówca ustąpi.

Nauka asertywności uwzględnia również technikę jujitsu. Metoda ta jest szczególnie pomocna wówczas, kiedy zależy nam na dobrych stosunkach z naszym rozmówcą. W naszym komunikacie informujemy o tym, mamy szacunek do czyjejś opinii i rozumiemy czyjeś zdanie, ale odmawiamy, ponieważ mamy do tego pełne prawo.

W trakcie formułowania zdań warto pamiętać o tym, by zawsze mówić w pierwszej osobie. Kierując do kogoś asertywne zdanie należy tryb oznajmujący. Oto przykład: chcę, żebyś wyrażał wobec mnie w inny sposób, a nie „chciałabym, żebyś…”

Inny przykład: Chcę skończyć prace nad tym projektem w tym tygodniu. Potrzebuję twojego wsparcia.

9.2. Trening asertywności to małe kroki

Asertywność w życiu codziennym odgrywa niezwykle ważną rolę, dlatego warto się jej nauczyć. Jeśli masz problem z odmawianiem, bo boisz się, że przez to będziesz mieć problemy lub stracisz akceptację ze strony rodziny, znajomych czy współpracowników, zacznij od małych kroków. Odmawianie niewielkich rzeczy nic nie zmieni dla ludzi w Twoim otoczeniu, a z czasem opanujesz tę sztukę i odmawianie stanie się dla Ciebie dużo łatwiejsze.