Inteligencja emocjonalna - na czym polega, zdolności osób inteligentnych emocjonalnie

Inteligencja emocjonalna (ang. Emotional Intelligence, EI) to zbiór zdolności rozpoznawania własnych uczuć oraz stanów emocjonalnych innych ludzi, radzenia sobie z własnymi uczuciami, regulowania oraz używania ich, motywowania siebie i wpływania na innych.

1. Inteligencja emocjonalna - na czym polega?

Kompetencje składające się na inteligencję emocjonalną są komplementarne wobec zdolności czysto intelektualnych, wyrażonych za pomocą ilorazu inteligencji. Inteligencja akademicka i wiedza książkowa niejednokrotnie to zbyt mało, by osiągnąć sukces zawodowy i sprawnie funkcjonować wśród ludzi. Co to jest inteligencja emocjonalna i jak ją mierzyć? Czy można być analfabetą emocjonalnym?

W rozumieniu potocznym często zamiennie stosuje się takie terminy, jak dojrzałość emocjonalna, kompetencje emocjonalne i inteligencja emocjonalna. I choć wszystkie te pojęcia lokują się znaczeniowo blisko siebie, nie można ich traktować synonimicznie.

Dojrzałość emocjonalną rozumie się jako zdolność znoszenia cierpień, zwiększanie pozytywnych, społecznie dodatnich reakcji emocjonalnych, emocjonalną niezależność od środowiska czy umiejętność udzielenia pomocy innym (prospołeczność). Jeszcze inni psychologowie utożsamiają dojrzałość uczuciową z brakiem niskiej samooceny, zdolnością przystosowania się do grupy, poczuciem rzeczywistości i zdolnością adaptacji do okoliczności oraz brakiem agresywności.

Zobacz film: "Leczenie depresji"

O dojrzałości emocjonalnej świadczy umiejętność świadomego kierowania emocjami, zdolność autorefleksji, samokształcenie uczuciowe, przewaga uczuć heteropatycznych (skierowanych na innych) nad autopatycznymi (skierowanymi do siebie) oraz odpowiedzialność za własne stany emocjonalne.

Kompetencje emocjonalne natomiast to pewne umiejętności, nad którymi można pracować, modyfikować je, rozwijać, zmieniać i kontrolować. Na zestaw kompetencji emocjonalnych składa się 10 różnych zdolności:

• świadomość własnych przeżyć emocjonalnych;
• umiejętność różnicowania emocji i werbalnego opisywania stanów emocjonalnych;
• umiejętność empatycznego wniknięcia w przeżycia innych ludzi;
• umiejętność różnicowania emocji korespondujących ze wspólną ekspresją od stanów pozbawionych ekspresji;
• znajomość kulturowych reguł i norm emocjonalnych;
• umiejętność wykorzystania wiedzy o partnerze interakcji w celu wnioskowania o jego przeżyciach;
• zdolność do akceptacji perspektywy interakcyjnej w relacjach interpersonalnych;
• zdolność do radzenia sobie z emocjami negatywnymi;
• wiedza na temat natury relacji interpersonalnych;
• zdolność do emocjonalnej samowystarczalności, akceptacja swojego emocjonalnego doświadczenia, równowaga emocjonalna, poczucie własnej skuteczności emocjonalnej i kontrola nad emocjami.

2. Inteligencja emocjonalna - zdolności osób inteligentnych emocjonalnie

Inteligencję emocjonalną, podobnie jak inteligencję racjonalną, można mierzyć za pomocą narzędzi psychometrycznych i wyrazić poziom kompetencji społecznych w postaci tzw. wskaźnika inteligencji emocjonalnej (ang. Emotional Intelligence Quotient, EQ). W Anglii najbardziej znane testy do badania inteligencji emocjonalnej, to: MEIS – Multifactor Emotional Intelligence Scale oraz MSCEIT – Mayer-Salovey-Caruso Emotional Intelligence Test.

Wśród polskich psychologów do najbardziej popularnych testów psychologicznych do badania szeroko rozumianych umiejętności interpersonalnych należą: INTE – Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej w adaptacji Aleksandry Jaworowskiej i Anny Matczak oraz KKS – Kwestionariusz Kompetencji Społecznych – autorska metoda Anny Matczak.

Termin inteligencja emocjonalna pojawił się w psychologii stosunkowo niedawno, bo w 1990 roku za sprawą Petera Saloveya i Johna Mayera. Ich koncepcja inteligencji emocjonalnej została zmodyfikowana i spopularyzowana w wersji rynkowej przez Daniela Golemana – autora poczytnej książki pt. „Inteligencja emocjonalna”.

Najogólniej inteligencję emocjonalną można ująć jako zbiór zdolności warunkujących wykorzystywanie emocji przy rozwiązywaniu problemów, zwłaszcza w sytuacjach społecznych albo określić ją jako ogół zdolności warunkujących efektywność przetwarzania informacji emocjonalnych. W jaki sposób rozumieli inteligencję emocjonalną P. Salovey i J. Mayer? Autorzy wyróżnili cztery grupy zdolności i składające się na nie zestawy umiejętności:

- spostrzeganie, ocenianie i wyrażanie emocji:

• zdolność do rozpoznawania emocji we własnych stanach fizycznych i psychicznych;
• zdolność do rozpoznawania emocji u innych ludzi i przekazów emocjonalnych zawartych w obiektach, np. dziełach sztuki;
• zdolność do adekwatnego wyrażania emocji i potrzeb związanych z uczuciami;
• zdolność do rozumienia adekwatnych i nieadekwatnych, prawdziwych lub zafałszowanych niewerbalnych przekazów emocjonalnych;

- ułatwienie procesu myślenia za pomocą emocji:

• przekierowanie myślenia, ustalanie priorytetów na podstawie uczuć związanych z obiektami, wydarzeniami czy innymi ludźmi;
• wzbudzanie i naśladowanie prawdziwych emocji, by ułatwić formułowanie sądów i przywoływanie wspomnień dotyczących uczuć;
• czerpanie korzyści z huśtawek nastroju, by uwzględnić różne punkty widzenia i umieć integrować różne perspektywy wytworzone przez nastrój;
• zdolność do posługiwania się stanami emocjonalnymi, aby ułatwić sobie rozwiązywanie problemu lub pobudzić własną kreatywność;

- rozumienie i analizowanie informacji emocjonalnej, posługiwanie się wiedzą o emocjach:

• zdolność do rozumienia powiązań między różnymi emocjami;
• zdolność do spostrzegania przyczyn i następstw uczuć;
• zdolność do interpretowania złożonych emocji, kombinacji emocji, a nawet sprzecznych stanów uczuciowych;
• zdolność do rozumienia i przewidywania prawdopodobnych sekwencji emocjonalnych;

- regulacja emocji:

• zdolność do otwierania się na uczucia negatywne i pozytywne;
• zdolność do kontrolowania emocji, zastanawiania się nad nimi;
• zdolność do świadomego wywoływania stanu emocjonalnego, by umieć ocenić jego wartość, użyteczność lub go zignorować;
• zdolność do kierowania własnymi emocjami i emocjami innych.

3. Inteligencja emocjonalna - analfabetyzm emocjonalny

Niedostatki w zakresie inteligencji emocjonalnej i kompetencji interpersonalnych mogą prowadzić do poważnych trudności w funkcjonowaniu społecznym. Wydaje się, że niezdolność kontrolowania własnych emocji przyczynia się do negatywnych zachowań, jak: agresja, przemoc psychiczna, przestępstwa popełniane w afekcie, popadanie w uzależnienia czy depresję.

Okazuje się, że sama inteligencja akademicka nie wystarcza, by odnieść sukces życiowyi czuć się szczęśliwym. Często jednostki z wysokim ilorazem inteligencji postępują irracjonalnie, a nawet beznadziejnie głupio. Wiedza książkowa nie musi korespondować z inteligencją emocjonalną – osoby wybitnie mądre (w sensie intelektualnym) mogą nie radzić sobie z kontrolowaniem własnych popędów w życiu prywatnym i na gruncie relacji w pracy.

Na szczęście, inteligencję emocjonalną można kształtować i rozwijać. Nie jest zdeterminowana genetycznie, dlatego nie musimy być dożywotnimi analfabetami emocjonalnymi. Umiejętność współżycia z innymi ludźmi zyskuje coraz większe znaczenie, nawet w sytuacji starania się o pracę.

Pracodawców mniej interesuje stopień na dyplomie niż zdolność radzenia sobie ze stresem, zdolność współpracy, łagodzenia konfliktów, samokontroli, motywacji, zaangażowania, sumienności, asertywności, adaptacji do szybko zmieniających się warunków czy empatii. Inteligencja emocjonalna to pojęcie mało precyzyjne, nawet samym psychologom trudno podać jednoznaczną definicję.

Większość wylicza komponenty inteligencji emocjonalnej, poszczególne zdolności i dyspozycje, stąd często mieszają się takie określenia, jak kompetencja społeczna, inteligencja społeczna, inteligencja personalna.

Warto pamiętać, że kulturowo wspierany mit, jakoby kobiety były bardziej empatyczne i inteligentne pod względem uczuciowym niż mężczyźni, nie jest prawdziwy. Niektóre kobiety są tak samo „twarde” jak mężczyźni i potrafią efektywnie radzić sobie ze stresem, a mężczyźni mogą być niejednokrotnie bardziej wrażliwi niż niejedna pani. Co zyskuje osoba inteligentna emocjonalnie?

• Zdecydowanie lepiej radzi sobie w sytuacjach interpersonalnych – jej relacje są bardziej zróżnicowane, bogate i bardziej trwałe.
• Lepiej radzi sobie w sytuacjach zadaniowych, dostosowuje się do okoliczności, organizuje czynności, przystosowuje do warunków pracy i efektywniej działa.
• Lepiej radzi sobie w sytuacjach trudnych, stresowych.
• Cechuje ją wyższy poziom funkcjonowania społecznego.

Ponadto osoba inteligentna emocjonalnie potrafi modulować procesy emocjonalne za pomocą procesów poznawczych, czego nie umie aleksytymik, a więc człowiek odznaczający się trudnością w uzyskiwaniu dostępu do własnych emocji, niezdolny do emocjonalnego kontaktu z innymi i wyrażania swoich uczuć. Wydaje się zatem, że inteligencja emocjonalna wiąże się z poczuciem satysfakcji życiowej, samoświadomością, wyższą samooceną, optymizmem i ogólną radością życia.