Autoprezentacja - definicja, perspektywa dramatyczna, zjawiska psychologiczne, techniki, kreowanie wizerunku a fałszywa reklama

Autoprezentacja to strategiczna adaptacja do różnych okoliczności i zagrożeń otoczenia społecznego. Wyróżnia się wiele typów autoprezentacji. Są to np. autoprezentacja polityczna, autoprezentacja społeczna albo autoprezentacja zawodowa. Ludziom zależy, by być atrakcyjnym i sprawiać dobre wrażenie w oczach innych, dlatego stosują wiele przemyślanych taktyk, zakładają „maski” i kształtują wizerunek samego siebie zgodnie z własną intencją. Na czym polega kreowanie własnego wizerunku? Co to jest autoprezentacja, autowaloryzacja i autoreklama? Czy techniki autoprezentacji tuszują prawdziwe „Ja”?

1. Autoprezentacja - definicja

Nie ma jednoznacznej definicji autoprezentacji. Zjawisko to określa się najczęściej jako proces kształtowania i kontroli sposobu, w jaki spostrzegają człowieka inni ludzie. Jednostka zachowuje się, mówi i wysyła różne sygnały niewerbalne tak, by zakomunikować swojemu otoczeniu kim jest albo za kogo chciałaby być uważana.

Autoprezentacja często określana jest jako manipulowanie wrażeniem wywieranym na innych, fałszywa autoreklama albo jako kreowanie wizerunku publicznego. Oczywiście, nie wszystkie zachowania publiczne są podyktowane względami autoprezentacyjnymi, jednak większość ludzi zdaje sobie sprawę, że stanowi przedmiot uwagi otoczenia. Dlatego niewiele osób świadomie wybiera zachowania, które mogłyby negatywnie wpłynąć na ich wizerunek.

2. Autoprezentacja - perspektywa dramatyczna

Erving Goffman, amerykański socjolog i pisarz, mówił o tzw. perspektywie dramatycznej. To pogląd, zgodnie z którym większość interakcji społecznych można porównać do spektaklu teatralnego. Kontakty interpersonalne to teatr, w którym ludzie odgrywają pewne role, trzymają się wyuczonego scenariusza i używają odpowiednich rekwizytów. Aby sztuka toczyła się płynnie, aktorzy muszą realizować plan i dostosowywać się do gry pozostałych aktorów. Podobnie rzecz się ma jeśli chodzi o interakcje społeczne – przebiegają sprawniej, kiedy ludzie zachowują się w sposób, który ułatwia innym zrozumienie ich ról, kiedy trzymają się przyjętych społecznie scenariuszy oraz kiedy akceptują występy innych i okazują im szacunek.

Autoprezentacja jest zjawiskiem powszechnym, to integralna część natury ludzkiej. Człowiek dba o swój wygląd zewnętrzny, fryzurę, ubiór, makijaż, dobiera dodatki, stosuje wyuczony repertuar gestów, a wszystko jest wykalkulowane, by sprawiać dobre wrażenie na innych. Co jest motywem zachowań autoprezentacyjnych? Jednostka kreuje siebie, aby uzyskać od innych pożądane zasoby. Autoprezentacja stanowi strategiczną metodę sprawowania kontroli nad własnym życiem, sposób na osiągnięcie materialnych i społecznych korzyści oraz obniżenie kosztów.

Dzięki autoprezentacji człowiek buduje pożądany obraz siebie. Koncepcja „Ja” zależy w dużej mierze od osobistego przekonania, jak widzą nas inni. Autoprezentacja pozostaje na usługach autowaloryzacji, tzn. pomaga utrzymać lub podwyższyć dobre mniemanie o sobie. Ponadto wpływa na kształtowanie pożądanej tożsamości osobistej i służy celowi społecznemu – dzięki autoprezentacji ludzie z najbliższego otoczenia („społeczna publiczność”) dowiadują się, jak człowiek chce być traktowany, co umożliwia bezkonfliktowy przebieg interakcji społecznych.

3. Autoprezentacja - zjawiska psychologiczne

Autoprezentacja bardzo ściśle wiąże się z dwoma zjawiskami psychologicznymi – samoświadomością publiczną i obserwacyjną samokontrolą zachowania. Samoświadomość publiczna to skłonność do ciągłego zdawania sobie sprawy, że jest się przedmiotem uwagi otoczenia. Osoby o wysokiej samoświadomości publicznej są szczególnie wyczulone na to, jak oceniają je inni ludzie, negatywnie reagują na odrzucenie oraz w większym stopniu koncentrują się na własnej reputacji i pozorach.

Obserwacyjna samokontrola zachowania to skłonność do nieustannego przejmowania się własnym wizerunkiem publicznym i dostosowywanie swoich działań do potrzeb sytuacji. Osoby o wysokim poziomie obserwacyjnej samokontroli zachowania dość trafnie odczytują ekspresję emocjonalną u innych ludzi, potrafią wykryć próby manipulacji, skutecznie dostosowują swoje zachowanie do wymogów okoliczności i często osiągają pozycje przywódcze.

4. Autoprezentacja - techniki

Ludzie są w stanie zrobić bardzo wiele, by zyskać opinię godnych zaufania, dobrych, kompetentnych i sympatycznych oraz ukryć swe nieprawe uczynki. Psychologia społeczna wyróżnia dwie główne kategorie strategii autoprezentacyjnych:

• obronne taktyki autoprezentacyjne – zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie albo obronę zaatakowanej lub zagrożonej tożsamości i wartości własnej osoby. Zachowania te są motywowane pragnieniem uniknięcia autoprezentacyjnej porażki i charakteryzują raczej osoby o niskiej samoocenie;
• asertywno-zdobywcze taktyki autoprezentacyjne – zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie i utrwalenie tożsamości własnej osoby. Zachowania te są motywowane pragnieniem osiągnięcia sukcesu autoprezentacyjnego i charakteryzują raczej osoby o wysokiej samoocenie.

OBRONNE TAKTYKI AUTOPREZENTACJI	ASERTYWNE TAKTYKI AUTOPREZENTACJI
Samoutrudnianie – angażowanie się w działania, które obniżają szanse sukcesu, ale zwalniają jednostkę z osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasilają osobistą chwałę w przypadku sukcesu.	Ingracjacja – wkradanie się w cudze łaski i pozyskiwanie sympatii poprzez pochlebstwa, prawienie komplementów, zachowania konformistyczne i wyrządzanie przysług. Taktyka może być niebezpieczna, bo uprawdopodabnia wizerunek lizusa.
Suplikacja – autodeprecjacja, prezentowanie własnej bezradności, robienie z siebie nieudacznika w nadziei uzyskania pomocy od innych, dzięki odwołaniu się do normy odpowiedzialności społecznej, nakazującej pomagać tym, których losy od nas zależą.	Autopromocja – przedstawianie samego siebie jako osoby kompetentnej, podkreślanie własnych dokonań. Trzeba uważać, by nie zostać posądzonym o zarozumialstwo albo brak autentyczności. Strategia często wykorzystywana podczas rozmów kwalifikacyjnych.
Wymówki – redukowanie osobistej odpowiedzialności za dane wydarzenia, zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody lub przekonywanie, że nie miało się kontroli nad biegiem sytuacji („To nie moja wina”).	Świecenie przykładem – przedstawianie siebie jako osoby moralnej, co wymaga daleko idącej konsekwencji, by nie zostać uznanym za hipokrytę.
Usprawiedliwienia – akceptowanie własnej odpowiedzialności przy jednoczesnych próbach redefinicji czynu jako mało szkodliwego lub dotyczącego w istocie czegoś innego niż krzywda.	Zastraszanie – przedstawianie siebie jako „twardego faceta”, osoby agresywnej, nieprzyjemnej, groźnej, która może narobić kłopotów i od której nie można niczego uzyskać.
Przeprosiny – okazywanie skruchy i żalu, akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę, kompensowanie krzywdy ofierze. Najskuteczniejszy sposób przywracania pozytywnego obrazu w oczach innych.	Świecenie odbitym blaskiem – proces demonstrowania związków z osobami, którym się powiodło i które cieszą się wysokim statusem społecznym lub utożsamianie się z prestiżowymi przedsięwzięciami.

5. Autoprezentacja - kreowanie wizerunku a fałszywa reklama

Jakie są trzy najbardziej pożądane rodzaje wizerunków publicznych? Człowiek chce być postrzegany albo jako osoba sympatyczna, albo jako osoba kompetentna, albo mająca władzę i wysoką pozycję społeczną. Autoprezentacja zwykle wiąże się ze strategicznym doborem informacji. Sprowadza się do odkrywania tych wcieleń, które najlepiej służą realizacji konkretnego celu. Gotowa autoprezentacja bardzo rzadko polega na jawnym fabrykowaniu informacji. Kłamstwo i nieudana autoprezentacja zagrażają pozytywnej samoocenie i koncepcji „Ja”, często wywołując poczucie zakłopotania lub niepewności. Obawa przed porażką autoprezentacyjną i wątpliwości, czy zdoła się wywrzeć na innych pożądane wrażenie, nosi nazwę lęku społecznego. Chociaż pewna doza lęku społecznego jest pożyteczna, to jego zbyt wysoki poziom może skłaniać ludzi do unikania sytuacji społecznych.

Kiedy ludzie obawiają się, że samo pokazanie się z jak najlepszej strony może nie wystarczyć do osiągnięcia zamierzonych celów, odczuwają niekiedy pokusę, by wykreować swój fałszywy wizerunek (tzw. fałszywa autoreklama). Okłamują wówczas innych dla osiągnięcia własnych korzyści. Mijanie się z prawdą pociąga za sobą ryzyko wywarcia jednego z najgorszych spośród niezamierzonych wrażeń – wrażenia wtórnego. Wrażenie wtórne to przyłapanie kogoś na tym, że „gra” zamiast „być sobą” i uznanie go za nieszczerego i nieuczciwego. Częściej jednak autoprezentacja to nawykowe i zautomatyzowane przedstawianie własnej osoby audytorium, które dotyczy codziennych i typowych sytuacji. Polega na wykonywaniu czynności w sposób nieświadomy i w dużym stopniu stanowi ekspresję autentycznego „Ja” człowieka. Autoprezentacja często świadczy po prostu o dobrym wychowaniu.