Relacje z przyjaciółmi - co to jest przyjaźń i jak ją pielęgnować?

Relacje z przyjaciółmi są niezmiernie ważne w życiu każdego człowieka. O przyjaźni napisano mnóstwo wierszy, powieści i poematów. Ludzie lubią przebywać z przyjaciółmi, ponieważ ci stanowią naturalne źródło wsparcia i pomocy. Zgodnie z regułą lubienia i sympatii jednostka lubi osoby, które są pod jakimś względem podobne do niej, dlatego większość znajomych pochodzi z podobnej grupy społecznej albo grupy zawodowej lub wykazuje wspólnotę zainteresowań. Ponadto ludzie pragną wierzyć, że przyjaciele dobrze ich znają i że zależy im na relacji, co stanowi jeden z mechanizmów autowaloryzacji i umożliwia utrzymanie wysokiego mniemania o sobie. Na czym polega prawdziwa przyjaźń? Jaki powinien być prawdziwy przyjaciel?

1. Co to jest przyjaźń?

Odpowiadając na powyższe pytanie, można mnożyć różne definicje relacji przyjacielskiej. Pewnie ile osób, tyle określeń przyjaźni. Dla jednych przyjaźń będzie oznaczała bezwarunkową akceptację, dla innych – zrozumienie i wsparcie, a dla jeszcze innych – możliwość spędzenia czasu z osobami, na których zawsze można polegać.

O przyjaźni pisano już w antyku, np. Seneka i Cyceron podkreślali wartość przyjaźni jako gwarancji samorealizacji i warunku ukształtowania pełni człowieczeństwa. Epikur natomiast twierdził, że: „Spośród wszystkich sposobów, jakie ci wskazuje mądrość dla osiągnięcia szczęścia, najskuteczniejszym, najpewniejszym i najsłodszym jest przyjaźń”.

Etymologia słowa „przyjaźń” nie jest do końca znana. Wyraz „przyjaciel” należy do grupy słów rodzimych, ogólnosłowiańskich i związany jest z prasłowiańskim czasownikiem prьj-a-ti o znaczeniu „lubić, sprzyjać komuś, przyjaźnić się”. Istnieje kilka rodzajów przyjaźni.

Arystoteles wyróżnił np. przyjaźń idealną (teleia philia), która jest wartością samą w sobie oraz przyjaźnie służące realizacji pewnych celów – przyjaźń oparta na wzajemnych korzyściach czy związana z odczuwaniem przyjemności.

Ludzie od wieków zastanawiają się nad wyjaśnieniem przyjaźni i pragną zrozumieć jej sens. Nikt jednak nie dał wyczerpującej odpowiedzi na pytanie, czym jest przyjaźń. Jedni podają nazbyt lukrowane definicje relacji przyjacielskiej, inni z kolei podkreślają jedynie jej utylitarne znaczenie.

O przyjaźni mówi się często, że to doskonała symbioza osób. Psychologowie podkreślają emocjonalne korzyści płynące z faktu posiadania przyjaciół. Liczne badania dowodzą, że przyjaciele stanowią bufor chroniący przed stresami dnia codziennego. Odkryto np., że osoby cierpiące na depresję, które mogą liczyć na wsparcie i pomoc ze strony najbliższych przyjaciół, szybciej pokonują chorobę, a proces „zdrowienia” przebiega sprawniej oraz rzadziej dochodzi do nawrotów wahań nastroju u pacjentów. Badania prowadzone z udziałem zwierząt potwierdzają tezę, że obecność innych poprawia samopoczucie i humor.

Okazało się, że u zranionych chomików, które umieszczono w klatkach z innymi zwierzętami, zaobserwowano szybszy proces gojenia ran niż w przypadku chomików, które przebywały w samotności. Obecność towarzyszy sprzyja mniejszej produkcji kortyzolu – hormonu stresu, który nie tylko spowalnia proces odzyskiwania homeostazy, ale wpływa negatywnie na odporność organizmu.

Przyjaźń i przywiązanie do bliskich nam osób dostarcza zatem korzyści zdrowotnych i umożliwia dłuższe oraz bardziej szczęśliwe życie. Mając przyjaciół, rzeczywistość staje się bardziej ciekawa i kolorowa, zmienia się nastawienie do świata, bo znajomi pomagają spojrzeć na sytuacje z innej perspektywy.

2. Jakie korzyści daje przyjaźń?

Psychologowie środowiskowi podkreślają rolę przyjaciół podczas radzenia sobie ze stresem (ang. coping). Przyjaciele stanowią źródło wsparcia emocjonalnego, ale też materialnego (instrumentalnego), a więc wzmacniają odporność na niesprzyjające okoliczności.

Zaskakujące odkrycie psychologów to fakt, że prawdziwy przyjaciel może przynieść o wiele więcej psychicznych i fizycznych korzyści niż życiowy partner, rodzice, rodzeństwo czy dzieci. Przyjaźń to skuteczna komunikacja, jedność umysłów, niepowtarzalny poziom zrozumienia (nawet bez słów), empatia, wdzięczność, konstruktywna krytyka, prawda, poczucie humoru, bodziec do działania i zmiany, czyli wszystko to, co przyczynia się do lepszego zdrowia psychicznego, fizycznego, lepszego samopoczucia i głębszego wglądu w siebie oraz optymistycznego nastawienia do świata.

Obecność przyjaciół nie tylko ma kojący wpływ na zdrowie fizyczne i wzmacnia układ immunologiczny człowieka, ale przede wszystkim prawdziwi przyjaciele pozwalają na odprężenie, relaks i pomagają „wziąć głęboki oddech”. Relacje przyjacielskie wzmacniają poczucie własnej wartości, dają uczucie nadziei, poczucie samoskuteczności i wewnętrznej kontroli nad biegiem zdarzeń. Przyjaciele pomagają uwierzyć w lepsze jutro, motywują do działania, stanowią sieć wsparcia i dostarczają energii w walce z przeciwnościami losu.

3. Jak wygląda prawdziwa przyjaźń?

Ludzie prości i wielcy uczeni zadają sobie pytanie o naturę prawdziwej przyjaźni. W dobie XXI wieku coraz trudniej o bezinteresownych przyjaciół, którzy opieraliby więź przyjacielską na czterech fundamentach przyjaźni: życzliwości, szczerości, wierności i zaufaniu.

W chaosie dnia codziennego, dobie komputeryzacji, globalizacji i ciągłej presji na osiągnięcie sukcesów osobistych trudno skoncentrować się na rozwijaniu przyjaźni. Liczy się indywidualne zwycięstwo, jednostka, a nie grupa, kolektyw. Zamiast bezpośredniej rozmowy lepiej, łatwiej i szybciej wysłać SMS-a, napisać e-maila albo porozmawiać za pomocą jakiegoś komunikatora internetowego.

Obecnie znaczenie przyjaźni zdewaluowano. Jeżeli ktoś nie służy osobistej korzyści albo nie dostarcza przyjemności (np. w formie zapewnienia rozrywki), nie ma szans, by być czyimś przyjacielem, bo jest nieużyteczny. Ludzie zapominają, że przyjaźń, podobnie jak inne relacje międzyludzkie, wymaga pracy, wysiłku, zaangażowania i pielęgnacji, bo w przeciwnym razie umiera.

Przyjaźń nie ma zdolności samopodtrzymywania się. Jeśli się o nią nie dba, przestaje być przyjaźnią, zmieniając się w zwykłą znajomość, ograniczoną do kurtuazyjnej wymiany przyjemności, np. wysłania życzeń z okazji imienin czy Świąt Bożego Narodzenia.

4. Jak pielęgnować przyjaźń?

Warto pamiętać, że każda z rodzajów przyjaźni wymaga innego rodzaju „zabiegów pielęgnacyjnych”. Przyjaźń męsko-męska ma inny charakter niż przyjaźń między kobietami. Z kolei przyjaźń damsko-męska, w której istnienie wiele osób powątpiewa, narażona jest na jeszcze inne niebezpieczeństwa i musi zmagać się z innymi wyzwaniami.

Nie istnieje zatem „złota recepta”, która podpowiadałaby, w jaki sposób dbać o przyjaciół i zapewnić trwałość łączących więzi. Warto jednak pamiętać o kilku wskazówkach, które zwiększą prawdopodobieństwo utrzymania bliskich relacji z osobami, na których nam zależy.

• Postaraj się znaleźć czas dla przyjaciela. Nie da się tworzyć żadnej relacji bez kontaktu. Jeśli trudno wygospodarować ci kilka wolnych chwil dla przyjaciół, nie zapomnij przynajmniej o rozmowie telefonicznej czy krótkiej informacji, która poprawi humor przyjacielowi, przekonując go, że naprawdę zależy ci na waszej znajomości.
• Niech spotkania nie służą jedynie zaspokojeniu ciekawości „co nowego u znajomych”, ale będą okazją do szczerej rozmowy, aktywnego słuchania, głębokiej refleksji, zrozumienia, dialogu, gotowości przyjęcia cudzej perspektywy i sposobu patrzenia na świat.
• Pamiętaj o drobnych gestach. Pocztówka wysłana z wakacji, SMS z informacją: „Uśmiechnij się”, zaproszenie na kawę, kupienie upominku bez okazji to „małe rzeczy”, które przyczyniają się do budowania „wielkiej przyjaźni”.
• Staraj się wspierać przyjaciela w trudnych chwilach. Łatwo pielęgnować relację, kiedy ona nic nie kosztuje i niczego nie wymaga. Polskie przysłowie trafnie oddaje istotę przyjaźni: „Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie”. Często pierwsze trudności czy kłopoty przyjaciela weryfikują jakość więzi przyjacielskiej.
• Nie licytuj się z przyjacielem, kto bardziej dba o znajomość. Przyjaźń ma być bezinteresowna. Nie warto zatem przekomarzać się, kto kupił droższy prezent, kto ostatnio płacił za kino albo zaprosił na kawę. Indywidualnie przeanalizuj charakter waszej przyjaźni. Nie daj się wykorzystywać. Jeśli czujesz, że przyjaźń jest bardziej podobna do pasożytnictwa, powiedz o tym znajomemu. Masz prawo mówić asertywnie „nie”, kiedy ktoś nadużywa twojej lojalności, dobroci i narusza twoje granice.

5. Cechy dobrego przyjaciela

Można mnożyć definicje dobrego przyjaciela. Katalog cech prawdziwych przyjaciół obejmuje takie określenia, jak: empatyczny, lojalny, miły, sympatyczny, prawdomówny, pomocny, życzliwy, wierny, dyskretny, wspierający, koleżeński, otwarty itp.

Prawdziwy przyjaciel akceptuje drugą stronę z całym dobrodziejstwem inwentarza, z wadami i zaletami, sukcesami i upadkami. Rozumie, ale nie ocenia. Zna słabości, ale ich nie wykorzystuje dla własnych korzyści. Pomaga, a nie zazdrości sukcesów przyjacielowi. Słucha, ale daje też prawo do przemilczania pewnych spraw. Nie pociesza, nie mówi: „Nie przejmuj się”, ale towarzyszy w cierpieniu.

Prawdziwy przyjaciel respektuje prawo do wolności i nie domaga się za wszelką cenę swojej obecności w życiu przyjaciół. Nie dąży do syntonii poglądów i zbieżności myśli, ale szanuje odmienność i niezależność przyjaciela. Zdaje sobie sprawę z prawdy, że nie ma się przyjaciół, ale z przyjaciółmi się jest, zarówno w chwilach dobrych, jak i złych. Przyjaciel ciągle doskonali się w wybaczaniu i wdzięczności, rozumieniu i słuchaniu, poczuciu humoru i umiejętności dawania wskazówek.

Jaki jest dobry przyjaciel? Trudno o jednoznaczną odpowiedź. Warunkiem prawdziwej przyjaźni jest zdolność lubienia samego siebie. Nie da się cenić kogoś innego, jeżeli nie szanuje się swojej osoby. Prawdziwy przyjaciel powinien chyba starać się postępować w taki sposób, jak sam chciałby być traktowany przez przyjaciół.