Przywileje pracownicze - przywileje kobiety w ciąży, pracującej matki, urlop ojcowski, urlop wychowawczy

Spodziewanie się narodzin dziecka niesie ze sobą wiele zmian zarówno dla przyszłej mamy, jak i taty. Dotyczą one nie tylko sfery rodzinnej, kiedy to pojawia się nowy członek rodziny i dezorganizuje cały porządek dotychczasowego życia, ale także sfery zawodowej, kiedy to świeżo upieczeni rodzice muszą dostosować się zawodowo do nowej sytuacji. Należy wtedy wiedzieć, jakie przywileje pracownicze przysługują nam w związku z rodzicielstwem oraz jakie są w takiej sytuacji obowiązki pracodawcy.

1. Przywileje kobiety w ciąży

Stan ciężarnej pracownicy podlega szczególnym przywilejom i uprawnieniom pracowniczym. Pracownica w ciąży:

• nie może być zatrudniona przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia;
• nie może otrzymać wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na rozwiązanie umowy;
• będąc zatrudniona na umowę o pracę zawartą na czas określony, na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, musi mieć przedłużoną umowę do dnia porodu. Zapis ten nie dotyczy umów na okres próbny krótszy niż jeden miesiąc i tzw. umów na zastępstwo;
• nie może zostać zatrudniona w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej, ani też zostać oddelegowana poza stałe miejsce pracy (to ostatnie obowiązuje do czwartego roku życia dziecka);
• musi uzyskać pozwolenie od pracodawcy na zwolnienie od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli nie mogą one być przeprowadzone poza godzinami pracy. Pracownicy przysługuje wtedy pełne wynagrodzenie;
• w przypadku stwierdzenia niezdolności związanych z ciążą do wykonywania dotychczasowych obowiązków przez pracownicę, pracodawca jest obowiązany zapewnić jej inne zadania, zaproponować inne stanowisko. Pracownica zachowuje jednak wynagrodzenie o dotychczasowej wysokości. Jeżeli przeniesienie do innej pracy spowoduje obniżenie wynagrodzenia, należy jej się dodatek wyrównawczy, a po powrocie z urlopu macierzyńskiego kobieta ma prawo powrócić do uprzednio wykonywanej pracy.

2. Przywileje pracującej matki

Najważniejszym przywilejem pracującej mamy jest przysługujący jej urlop macierzyński. Jego długość określa się następująco:

• 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci,
• 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci,
• 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci,
• 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.

Dodatkowo, każdej pracownicy przysługuje prawo do wnioskowania u pracodawcy o dodatkowe cztery tygodnie (w przypadku urodzenia jednego dziecka) lub sześć tygodni (w przypadku urodzenia dwojga i większej liczby dzieci) urlopu, z tego względu, że nie jest on obowiązkowy do wykorzystania. Obowiązkiem pracodawcy jest uwzględnić wniosek. Ważne: od 2014 roku zwiększy się urlop dodatkowy – sześć tygodni dla jednego dziecka, osiem tygodni dla wieloraczków.

Kodeks pracy reguluje dalsze warunki wykorzystania urlopu macierzyńskiego przez pracującą mamę, skrócenie jego okresu, a nawet rezygnację z niego czy też przeznaczenie jego części na urlop ojcowski. Kodeks pracy gwarantuje także zasiłek macierzyński w wysokości 100% wynagrodzenia za pracę przez cały okres urlopu macierzyńskiego. Warto się z nimi zapoznać bardziej szczegółowo. Ważne, że urlop macierzyński przysługuje także opiekunom prawnym dzieci na tych samych zasadach.

Kolejny przywilej pracowniczy pracującej i karmiącej naturalnie mamy to prawo do dwóch 30-minutowych dla jednego dziecka oraz dwóch 45-minutowych dla dwojga i więcej dzieci przerw w pracy, wliczanych do czasu pracy z przeznaczeniem na karmienie dziecka piersią. Przerwy na karmienie przysługują pracownicy będącej zatrudnionej na więcej niż 4 godziny dziennie i mogą być udzielane łącznie. Jeśli natomiast czas pracy pracownicy nie przekracza sześciu godzin dziennie, przysługuje jej tylko jedna przerwa 30- lub 40-minutowa.

Istnieje jeszcze zapis w Kodeksie pracy, który traktuje szczególnie matki, ojców i opiekunów prawnych dziecka, bez względu na to, czy rodzice są w trakcie jakiegoś urlopu, czy nie. Otóż, dodatkowe uprawnienia pracownicze to zwolnienie od pracy na dwa dni w roku, potocznie nazywane „opieką”, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Z „opieki” może w ciągu roku kalendarzowego skorzystać tylko jeden rodzic. Te dwa dni na wychowanie dziecka można wykorzystywać aż do 14. roku życia dziecka.

3. Ojcowska opieka nad dzieckiem

Kodeks pracy ze szczególną uwagą traktuje pracowników, którzy mają dzieci lub się ich spodziewają, przydzielając im specjalne regulacje prawne. Ze względu na fakt, że opieka nad dzieckiem wymaga niejednokrotnie całej uwagi rodziców lub prawnych opiekunów, mamy do wyboru następujące urlopy: macierzyński, wychowawczy i ojcowski. W tych przypadkach pracodawca musi zaakceptować decyzję o wykorzystaniu danego urlopu, którą podejmują pracująca mama i pracujący tata.

Pracownik, będący ojcem wychowującym dziecko, ma prawo do wnioskowania u pracodawcy o urlop ojcowski w wymiarze jednego tygodnia (w 2011 roku) i dwóch tygodni (od 2012 roku), który może wykorzystać do momentu ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Tak jak w przypadku urlopu macierzyńskiego, za czas urlopu ojcowskiego przysługuje zasiłek w wysokości 100% wynagrodzenia. Należy podkreślić, że urlop ojcowski i urlop macierzyński mogą być wykorzystywane jednocześnie przez pracowników przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy.

4. Urlop wychowawczy dla mamy i taty

Zarówno pracująca mama, jak i pracujący tata, są uprawnieni do skorzystania z urlopu wychowawczego, jeśli są zatrudnieni przez okres co najmniej sześciu miesięcy. Czas trwania urlopu wychowawczego określony jest na maksymalnie 3 lata, nie dłużej jednak, aż do ukończenia przez dziecko 4. roku życia. Urlop wychowawczy udziela się w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i może być on wykorzystany najwyżej w czterech częściach, niekoniecznie równych.

Urlop wychowawczy jest okresem ochronnym dla pracujących rodziców – pracodawca nie może w czasie trwania urlopu wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem. Rozwiązanie umowy jest dopuszczalne w momencie ogłoszenia przez pracodawcę upadłości lub likwidacji. Co więcej, jeśli osobiste wychowanie dziecka temu nie przeszkadza, pracownik może w tym czasie podjąć pracę u dotychczasowego lub innego pracodawcy, a nawet naukę lub szkolenie. Zakończenie urlopu wychowawczego może nastąpić w każdym momencie poprzez złożenie odpowiedniego wniosku u pracodawcy. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek i przyjąć do pracy pracownika zgłaszającego taką gotowość. Niedopuszczalne jest zwolnienie pracownika z powodu wykorzystania urlopu wychowawczego.

Inne przywileje pracownicze to m.in.: prawo pracownika do żądania obniżenia jego wymiaru pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu w okresie, w którym mógłby korzystać z urlopu wychowawczego. Ważne jest, że Kodeks pracy określa szczególną ochroną trwałość stosunku pracy pracownika w okresie pracy na obniżonym etacie. Oznacza to niemożność pracodawcy do wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę w czasie nieprzekraczającym dwunastu miesięcy.