Zespół stresu pourazowego - objawy, leczenie

Zespół stresu pourazowego (ang. post-traumatic stress disorder, PTSD) to rodzaj zaburzenia lękowego, które rozwija się zazwyczaj jako wynik przerażającego, zagrażającego życiu, niebezpiecznego doświadczenia. Chorzy cierpiący na zespół stresu pourazowego jakby ponownie doświadczają traumatycznego przeżycia – unikają miejsc, osób i innych rzeczy przypominających im o wydarzeniu oraz są bardzo wrażliwi na doświadczenia codziennego życia. Jak ludzie reagują na ekstremalny stres? Jakie symptomy składają się na obraz PTSD? Jak uraz psychiczny objawia się u dzieci?

1. Stres w życiu człowieka

Każdy człowiek narażony jest na stres. Rozwój społeczny i technologiczny spowodował, że z jednej strony nasze życie jest wygodne i bezpieczne, ale z drugiej − pełne wyzwań i problemów.

Stres towarzyszy nam od najwcześniejszych lat życia. W umiarkowanych ilościach pozwala sprawnie funkcjonować, szybko podejmować decyzje i działać skutecznie, nawet w niesprzyjających warunkach. Jednak bywa i tak, że w wyniku ciężkich życiowych doświadczeń, które wywołują silny stres, życie człowieka zmienia się w koszmar.

W ciągu życia niejednokrotnie przeżywamy chwile, które powodują, że odczuwamy stres. Takie uczucie napięcia i mobilizacji jest potrzebne, by móc sobie radzić w sytuacjach kryzysowych, które wymagają szybkiego decydowania. Umiarkowany stres, wynikający z wyzwań życia zawodowego czy rodzinnego, wspomaga nasze działania i pozwala działać wydajniej. Jest także niezbędny w sytuacjach zagrożenia, kiedy człowiek nie ma czasu na myślenie i zastanawianie się, którą opcję wybrać.

Zobacz film: "Jak radzić sobie ze stresem?"

W obecnym świecie stres ze sprzymierzeńca coraz częściej staje się wrogiem. Spowodowane jest to czynnikami psychospołecznymi oraz rozwojem technologicznym. U osób żyjących w ciągłym stresie obserwuje się szereg niepokojących zachowań i objawów somatycznych, w tym choroby układu krążenia, przemęczenie, niepokój i rozchwianie emocjonalne.

Stres może być naszym przyjacielem i wrogiem. Jednak bywają takie sytuacje, w których nadmiar emocji i poczucie zagrożenia wywołują tak silny stres, że z jego skutkami ciężko jest sobie poradzić. Takie doświadczenia mogą rzutować na całe dalsze życie i bez odpowiedniej pomocy mogą spowodować wiele psychicznych i społecznych problemów jednostki.

2. Historia PTSD

Mimo że zespół stresu pourazowego (PTSD) istnieje tak długo, jak ludzie znoszą traumę, choroba formalnie istnieje od 1980 roku. Zaburzenie było różnie nazywane od wojny secesyjnej w USA, kiedy przypadłość weteranów wojny określano mianem „żołnierskie serce”.

W czasie I wojny światowej symptomy, które były zgodne z syndromem PTSD, określano jako „zmęczenie kombatanta”. Żołnierze, którzy przejawiali takie symptomy podczas II wojny światowej, cierpieli na „wstrętną reakcję na stres”. Syndrom wielu kombatantów wietnamskich, którzy cierpieli na takie symptomy, był oceniany jako „syndrom powietnamski”. PTSD jest również określane jako „zmęczenie bitwą”.

Stres pourazowy nie pojawia się jednak tylko u osób, które były świadkiem lub uczestniczyły w wojnie, ale może ujawnić się pod wpływem ekstremalnego stresu, np. po przeżyciu przerażających wydarzeń, jak gwałt, bójka, wypadek samochodowy, katastrofa lotnicza, śmierć bliskiej osoby, przemoc w rodzinie, ataki terrorystyczne czy klęski żywiołowe.

Niestety najbardziej zagrożeni PTSD są przede wszystkim żołnierze, np. uczestniczący w misjach wojskowych. Bardzo często po powrocie do domu wymagają oni długotrwałej opieki psychiatrycznej i psychologicznej. W USA prawie 100 tysięcy weteranów wojny afgańskiej korzysta z takiej pomocy, a nakłady na terapię zaburzeń psychiatrycznych są największymi wydatkami na opiekę medyczną w tej grupie.

3. Objawy zespołu stresu pourazowego

Każdy człowiek ma inną tolerancję na stres, co uwarunkowane jest różnymi czynnikami. Przede wszystkim temperamentem. Nie mniej jednak każdy posiada pewną granicę wytrzymałości, po której przekroczeniu funkcjonowanie jego organizmu zostaje zaburzone. Przejawia się to poprzez najróżniejsze objawy, zarówno na poziomie ciała, jak i psychiki.

Pierwszymi symptomami przekroczenia wytrzymałości człowieka na stres mogą być:

• trudności z koncentracją,
• drażliwość,
• zaburzenia snu,
• stany lękowe,
• dysforia,
• depresja,
• nerwica serca,
• nadmierne i chroniczne napięcie w obszarach różnych grup mięśniowych,
• bóle głowy.

Zespół stresu pourazowego występuje zwykle u osób, które doznały szczególnie silnego urazu psychicznego. W wyniku ciężkich przeżyć powstaje silny stres, któremu towarzyszy nasilony lęk. Powstający w ten sposób kryzys psychiczny jest trudny do przezwyciężenia i może prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji.

Osoby, które cierpią z powodu stresu pourazowego, przeżywają na nowo wydarzenia, jakich były uczestnikami. PTSD ujawnia się w okresie od kilku tygodni do kilku miesięcy po zdarzeniu. Może mieć charakter ponownego przeżywania tego doświadczenia lub opóźnionej reakcji na to zajście. Ponowne doświadczanie tych trudnych chwil jest bardzo rzeczywiste, co powoduje, że cierpiąca na PTSD osoba może nie rozróżniać realnej sytuacji, w jakiej się znajduje, od przeżywanej na nowo traumy.

Zespół stresu pourazowego blokuje działania i wywołuje silne reakcje na sytuacje lub miejsca, które mogą przypominać pierwotne traumatyczne zdarzenie. Ciągłe przeżywanie kryzysu oraz silny lęk utrudniają życie człowieka i mogą prowadzić do wycofywania się z aktywności, które w jego perspektywie są zagrażające. Objawy, jakie towarzyszą osobom cierpiącym z powodu stresu pourazowego, to: apatia, stany depresyjne, niepokój, poczucie zagrożenia, wycofanie, koszmary senne itp. Brak odpowiedniej pomocy i leczenia może spowodować utrwalenie się zaburzenia i wprowadzić trwałe zmiany w osobowości.

Osoby z PTSD mogą mieć za sobą nieudane próby samobójcze. Jako dodatek do depresji i nadużywania substancji psychoaktywnych, diagnozie PTSD często towarzyszy depresja maniakalna oraz szereg zaburzeń, np. jedzenie obsesyjno-kompulsywne, społeczne i lękowe. Obraz kliniczny może być niespecyficzny, co znacznie utrudnia diagnozę. Do charakterystycznych symptomów PTSD zalicza się m.in.:

• emocjonalny paraliż;
• przerażające myśli i wspomnienia przeżytych doświadczeń;
• koszmary senne;
• objawy fizyczne, np. kołatanie serca, wzmożoną potliwość, hiperwentylację;
• unikanie miejsc, które mogłyby przypomnieć o urazowym przeżyciu;
• niezdolność do przeżywania przyjemności;
• unikanie kontaktów społecznych;
• nadmierne pobudzenie fizjologiczne, wybuchy gniewu, drażliwość.

Osoby z zespołem stresu pourazowego przeżywają różne emocje – od złości i strachu, przez wstyd i poczucie winy, aż do bezsilności. Negatywne uczucia przysłaniają im rzeczywistość, co sprawia, że bardzo emocjonalnie reagują nawet na niewielki stres. U wielu osób z PTSD po kilku latach od traumatycznego przeżycia pojawiają się zmiany w mózgu ze względu na stale podwyższony we krwi poziom kortyzolu – hormonu stresu.

4. Kto jest narażony na PTSD?

Niektóre sytuacje są dla nas trudniejsze od innych. Stąd też różnie przeżywamy związane z nimi problemy i emocje. Osoby, u których stwierdzono PTSD, doznały silnego urazu psychicznego. Szczególnie narażone na zespół stresu pourazowego są osoby, które brały udział w działaniach wojennych, przeżyły katastrofy, były ofiarami przemocy itp.

Przyczyn tego stanu doszukuje się w różnicach osobowościowych oraz w stanie fizycznym (zdrowia) jednostki. Każdy człowiek dysponuje swoimi zasobami psychicznymi i mechanizmami, które pozwalają mu walczyć z trudnościami. Dlatego w zależności od indywidualnych możliwości jednostki, w przypadku traumatycznego wydarzenia, niektóre osoby będą bardziej od innych narażone na zespół stresu pourazowego.

5. Leczenie zespołu stresu pourazowego

Po pojawieniu się niepokojących objawów, które mogą być związane z traumatycznym wydarzeniem, warto skorzystać z porady specjalisty. PTSD jest zaburzeniem lękowym, które można leczyć, jednak niezbędna jest do tego odpowiednia pomoc specjalistyczna oraz diagnoza stanu pacjenta. Pojawiających się objawów nie należy bagatelizować, gdyż mogą się rozwijać i degradować życie jednostki oraz jej najbliższego otoczenia.

Spotkanie z lekarzem psychiatrą pozwoli określić rodzaj problemu oraz dobrać odpowiednie leki, jeśli stan pacjenta będzie tego wymagał. Niezbędna jest również pomoc psychoterapeutyczna, by móc przepracować trudne emocje i problemy, jakie wywołało to trudne doświadczenie. Oprócz pomocy psychoterapeuty i psychiatry, warto jest skorzystać z nowoczesnych metod walki ze stresem pourazowym.

Dla pacjentów, którzy zastanawiają się nad badaniem na PTSD, samodzielne testy mogą okazać się przydatne. Ocena PTSD może być trudna do przeprowadzenia przez lekarza, ponieważ chorzy przychodzący do niego narzekają na symptomy inne niż niepokój związany z traumatycznym przeżyciem. Wobec tego pomoc psychologiczna wydaje się niezbędna.

Symptomy opisywane przez pacjentów zazwyczaj dotyczą symptomów organizmu (somatyzacja), objawów depresji albo uzależnienia od leków. Bardzo ważną formą leczenia jest psychoterapia. Pomaga pacjentowi racjonalizować lęki i uświadamiać je sobie. Zalecana jest także farmakoterapia – przyjmowanie leków antydepresyjnych.

5.1. Nowoczesne sposoby pomocy w PTSD

W leczeniu zaburzeń lękowych, w tym także PTSD, można stosować nowoczesne metody pozwalające zwalczać objawy zaburzeń za pomocą technik behawioralnych. Dzięki osiągnięciom w dziedzinie neurologii można dokładnie zbadać i ustalić aktywność mózgu klienta. Następnie dostosowuje się metodę leczenia zaburzeń do indywidualnych potrzeb.

Badania aktywności mózgu dokonuje się za pomocą metody QEEG, czyli ilościowej analizy EEG. Tego rodzaju badanie ma charakter diagnostyczny i pozwala opisać czynność bioelektryczną mózgu. Dzięki takiemu badaniu otrzymywana jest mapa mózgu, która wraz z wywiadem lekarskim pozwala ustalić przyczyny problemu i dostosować odpowiednio terapię do potrzeb klienta.

W przypadku PTSD psychoterapia jest podstawową formą pomocy cierpiącemu. Jednak jej efekty, w szczególności w walce z lękiem, można wzmocnić i usprawnić, stosując jako uzupełnienie biofeedback.

Biofeedback to nowoczesny sposób terapii, który pozwala zmniejszać lęk za pomocą lepszego poznania siebie i swoich reakcji oraz zdobycia większej kontroli nad ciałem. Przebiegający w komfortowych warunkach trening daje możliwość zrelaksowania się i wsłuchania we własne ciało oraz umysł. Usprawnienie pracy mózgu oraz lepsze poznanie funkcjonowania swojego organizmu pozwalają usprawnić powrót do równowagi psychicznej.

5.2. Terapia stresu pourazowego u dzieci

Wielu psychologów, którzy przebadali dziecko lub nastolatka chorych na PTSD, przesłuchuje zarówno rodzica, jak i dziecko – zazwyczaj osobno, aby pozwolić każdej stronie mówić otwarcie o problemie. Wysłuchanie dziecka i roli dorosłych w jego życiu jest niezwykle istotne, ponieważ rodzic lub opiekun mają inną perspektywę zjawisk, całkowicie inaczej odbieranych przez dziecko.

Innym wyzwaniem dla diagnozy PTSD u dzieci, szczególnie u młodszych, jest to, że mogą inaczej odczuwać symptomy niż dorośli. Mogą cofnąć się w rozwoju (regresja) i często brać udział w wypadkach, wdawać się w ryzykowne zachowania lub cierpieć na inne fizyczne zaburzenia. Dziecko z zespołem stresu pourazowego może mieć również problemy z siedzeniem w miejscu, koncentracją, opanowaniem impulsów i tym samym cierpieć na ADHD. Leczenie zespołu stresu pourazowego polega na indywidualnej terapii psychologicznej. To nie typowa terapia stresu, ale dostosowane do potrzeb pacjenta badanie.