Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Kamila Drozd

Trauma - czym jest, psychologiczna reakcja na katastrofę, traumatyzacja zastępcza, zespół stresu pourazowego, objawy PTSD

Avatar placeholder
29.09.2021 17:57
Trauma
Trauma (Adobe Stock)

Współcześnie słowo „trauma” jest nadużywane. Ludzie mają tendencję do stosowania tego terminu do określenia różnych nieprzyjemnych sytuacji. Tymczasem trauma oznacza szok i poziom ekstremalnego stresu, który może doprowadzić do poważnych zaburzeń somatycznych i zaburzeń psychicznych. Stresory traumatyczne to sytuacje zagrażające bezpieczeństwu fizycznemu człowieka i wzbudzające uczucia strachu, przerażenia i bezradności. Do stresorów traumatycznych zalicza się wydarzenia katastrofalne, np. klęski żywiołowe i ataki terrorystyczne. Wydarzenia traumatyczne niejednokrotnie pozostawiają ślad w psychice w postaci urazu psychicznego.

spis treści

1. Trauma - czym jest?

Trauma bywa inaczej określana jako uraz psychiczny w wyniku doświadczenia intensywnych emocji wywołanych zdarzeniem katastrofalnym. Trauma to po prostu stres ekstremalny o bardzo dużej sile i zakresie oddziaływania. Dotyczy dramatycznych wydarzeń i obejmuje znaczne grupy ludzi. Przykładami zdarzeń traumatycznych są: wypadki drogowe, katastrofy komunikacyjne, pożary, wycieki chemiczne, klęski żywiołowe (np. trzęsienia ziemi, powodzie, tsunami, wybuchy wulkanów), wojny, porwania, gwałt, napaść, akty terroru, sytuacje chronicznej przemocy w rodzinie itp.

Zdarzenia katastrofalne mają charakter stresorów uniwersalnych. Co to oznacza?

  • Atakują najbardziej podstawowe wartości człowieka, np. życie, schronienie.
  • Stawiają niezwykle wysokie wymagania, którym nie można sprostać, posługując się już istniejącymi strategiami wykorzystywania posiadanych zasobów.
  • Często przychodzą nagle, bez ostrzeżenia.
  • Pozostawiają po sobie potężny ślad, który jest reaktywowany, ilekroć pojawią się bodźce skojarzone z danym wydarzeniem.

Klęski żywiołowe czy katastrofy spowodowane przez człowieka są zdarzeniami gwałtownymi, niszczącymi życie i mienie. Jednak masowe zbrodnie i terroryzm mają dodatkowy wymiar zagrożenia, ponieważ są wywoływane celowo przez innych ludzi. Terroryzm to typ katastrofalnego zdarzenia spowodowanego wrogością ludzką, mającego na celu zdezorganizowanie społeczeństwa przez wzbudzanie strachu i poczucia zagrożenia. Zarówno ludzie, którzy przeżyli klęski żywiołowe, jak i ci, którzy uszli z życiem z zamachów terrorystycznych, relacjonują występujące u nich symptomy udręki psychicznej (distresu).

Jednak tym, co zdaje się wyróżniać doświadczenie przeżycia ataku terrorystycznego (na co sugerują badania po zamachu z 11 września 2001 roku na World Trade Center), jest długoterminowa zmiana w postrzeganiu zagrożenia i lęk o bezpieczeństwo swoje i najbliższych. Trzeba pamiętać, że przeżycia traumatyczne to nie tylko sytuacje bycia świadkiem śmierci albo poważnych urazów ciała innych ludzi czy realne zagrożenie życia swojego oraz najbliższych, ale na poziomie bardziej osobistym – nagła poważna zmiana w życiu, np. strata kogoś kochanego.

2. Trauma - psychologiczna reakcja na katastrofę

W psychologii wysunięto teorie, zgodnie z którymi reakcje na sytuacje ekstremalne występują w określonych fazach, gdyż ofiary doświadczają wstrząsu, odczuwają intensywne emocje i usiłują zreorganizować swoje życie. Wyróżnia się 5 stadiów, przez które przechodzą ludzie doświadczeni traumą zdarzeń katastrofalnych:

  • odrętwienie psychiczne – szok i dezorientacja bezpośrednio po zdarzeniu. Ludzie przez pewien czas (od paru chwil do kliku dni) nie mogą pojąć, co się stało;
  • automatyczne działanie – ofiary mają małą świadomość własnych doświadczeń, a później słabo pamiętają to, co się wydarzyło. Sytuację w tej fazie pogarsza brak przygotowania, co opóźnia ratunek i może kosztować życie;
  • wspólny wysiłek – ludzie mobilizują swoje zasoby oraz środki i współdziałają ze sobą, dumni ze swych dokonań, lecz także zmęczeni i świadomi tego, że zużywają cenne rezerwy energii. Bez lepszego planowania, wiele osób, które przeżyły, traci nadzieję i inicjatywę, by przebudować swoje życie;
  • rozczarowanie i poczucie opuszczenia – ofiary, wyczerpawszy swoją energię, rozumieją i odczuwają skutki tragedii. Zainteresowanie społeczeństwa i mediów zanika, a osoby, które przeżyły, czują się opuszczone, mimo że stan krytyczny trwa nadal;
  • proces dochodzenia do siebie – końcowe stadium trwa najdłużej. Osoby, które przeżyły, przystosowują się do zmian spowodowanych katastrofą. Tkanka społeczna zmienia się, ulega zmianie środowisko naturalne. Ludzie domagają się informacji o tym, jak mogło dojść do zdarzeń katastrofalnych, co odzwierciedla podstawową potrzebę, by wiedzieć „Dlaczego?” i znaleźć sens w poniesionej stracie.
Zobacz film: "HydePark: Trauma z dzieciństwa"

3. Trauma - traumatyzacja zastępcza

Trauma jest wszechobecna w mediach. Programy informacyjne rozszerzają doświadczanie katastrofy tak, że wszyscy widzowie mogą ją przeżywać. Terapeuci jednak zwracają uwagę, że wtórne doświadczenie traumy może stanowić poważny stres, np. dla ratowników i pomocników medycznych, którzy tylko słuchają lub oglądają traumatyczne przeżycia innych w mediach. W psychologii mówi się o tzw. traumatyzacji zastępczej, czyli silnym stresie spowodowanym tym, że dana osoba jest wystawiona na działanie podawanych przez innych opisów traumatycznych zdarzeń i ulega ich silnym wpływom. Niezależnie od tego, czy to katastrofy lotnicze, czy rozruchy w dalekim kraju, czy klęski żywiołowe, liczy się czas trwania ekspozycji. Przeżywając wciąż od nowa katastrofy, osoby oglądające dużo relacji medialnych mogą angażować się w cierpienie ofiar i w rezultacie doświadczać wyraźnego stresu.

4. Trauma - zespół stresu pourazowego

Osoby, które miały ciężkie przeżycia (np. gwałt, bójka, pobicie, tortury, pobyt w obozie koncentracyjnym), mogą doświadczać po pewnym czasie zespołu symptomów stresowych, które potrafią występować przez miesiące, a nawet lata po doznanym urazie. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wyróżniono jednostkę chorobową o nazwie „zespół stresu pourazowego” (ang. post-traumatic stress disorder, PTSD). PTSD to rodzaj zaburzenia lękowego, zaliczanego do kategorii reakcji na ciężki stres i zaburzeń adaptacyjnych. Jest to opóźniona lub przedłużona reakcja na wydarzenie czy sytuację stresową o wyjątkowo zagrażającym lub katastroficznym charakterze, która mogłaby wywołać ciężkie przeżycia u nieomal każdego.

5. Trauma - objawy PTSD

Charakterystyczne objawy syndromu pourazowego obejmują:

  • przeżywanie urazu na nowo w natrętnych wspomnieniach („reminiscencje” albo tzw. flashbacki – krótkie, niezwykle intensywne emocjonalnie przeżycie sytuacji traumatycznej, podczas którego osoba doświadcza dokładnie takiego samego napięcia emocjonalnego, jak w chwili traumy; pojawia się lęk, strach, poczucie zagrożenia, panika, bezradność, złość, smutek, a wizje są bardzo realne);
  • koszmary senne dotyczące sytuacji traumatycznej, prowadzące często do bezsenności i zaburzeń snu;
  • uporczywe uczucie „odrętwienia” i otępienia uczuciowego;
  • odizolowanie się od innych ludzi i brak reakcji na otoczenie;
  • anhedonia – niezdolność do odczuwania przyjemności;
  • unikanie działań i sytuacji, które mogłyby przypominać przeżyty uraz;
  • ostre wybuchy paniki, strachu, agresji, złości wyzwalane przez bodźce przypominające uraz;
  • wzmożony odruch orientacyjny i nadmierna czujność;
  • stan nadmiernego pobudzenia układu autonomicznego (podwyższony poziom adrenaliny);
  • permanentne napięcie lękowe i depresja;
  • zaburzenia nastroju, niestabilność emocjonalna, myśli samobójcze;
  • dysforia (drażliwość), łatwa męczliwość, astenia, regres do wcześniejszych okresów rozwojowych;
  • zaburzenia koncentracji i pamięci;
  • nadużywanie alkoholu i leków.

Zaburzenie stresowe pourazowe to reakcja, w przypadku której dana jednostka mimowolnie przeżywa na nowo emocjonalne, poznawcze i behawioralne aspekty przeszłego urazu. Przebieg PTSD ma charakter zmienny, ale w większości przypadków można oczekiwać ustąpienia objawów.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze