Haki pamięciowe
Skala zapominania to podstawowy składnik praktycznie każdej strategii pamięciowej, np. zakładek liczbowych, Głównego Systemu Pamięciowego czy pokoju rzymskiego. Haki pamięciowe można potraktować też jako niezależną mnemotechnikę, bazującą na tzw. słowach-kluczach, które stają się niejako hasłami wywoławczymi dla kolejnych skojarzeń. Haki pamięciowe to metoda rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Na czym polegają treningi pamięci w oparciu o haki pamięciowe?
1. Treningi pamięci
Na rynku oferuje się wiele kursów szybkiego czytania, efektywnej nauki albo poprawy funkcjonowania pamięci. Podstawę większości tych treningów stanowi synchronizacja pracy obu półkul mózgowych – lewej i prawej. Chcąc zapamiętać słowa, ciągi cyfr albo odpowiednią kolejność, angażuje się lewą półkulę, która wyspecjalizowała się w logicznym myśleniu i funkcjach werbalnych. Domeną prawej półkuli są natomiast rytm, wyobraźnia, kolor, zmiana wielkości i ilości, myślenie twórcze oraz relacje przestrzenne. Dynamiczna synergia prawej i lewej półkuli daje naprawdę zadziwiające rezultaty.
Praktycznie wszystkie mnemotechniki bazują na podstawowej właściwości pamięci. Chodzi mianowicie o fakt, że pamięć ludzka działa na zasadzie skojarzeń. Jedna myśl staje się punktem wyjścia do generowania kolejnych z nią powiązanych. Stanowi to niejako odzwierciedlenie budowy mózgu, który składa się z biliona neuronów, przy czym każda komórka nerwowa łączy się za pomocą wypustek (aksonów i dendrytów) nawet z ponad tysiącem innych komórek, co daje niewyobrażalną ilość możliwych kombinacji i powiązań.
Co ciekawe, każdy człowiek tworzy niepowtarzalną, jedyną w swoim rodzaju sieć skojarzeń z danym zagadnieniem. Ktoś na słowo „dom” może pomyśleć o matce, ojcu, rodzeństwie, bezpieczeństwie, wychowaniu, a inny przywoła w pamięci obraz zacisznej wsi, czarnej ziemi, ogródka pełnego warzyw i wonnych ziół. Sieć skojarzeń jest niepowtarzalna i oryginalna, co tłumaczy fakt, że czasem bardzo trudno uczyć się z cudzych notatek.
2. Jak działają haki pamięciowe?
Wiadomo powszechnie, że pamięć człowieka funkcjonuje w oparciu o asocjacje, czyli łączenie nowych wiadomości z wcześniej już nabytymi tak, by powstała logiczna i zwarta struktura poznawcza. Skojarzenia pomagają w uczeniu się, np. kiedy usłyszy się muzykę, przy której wiele lat temu działo się coś istotnego, prawdopodobnie przypomną się wszystkie szczegóły związane z tym wydarzeniem.
Strategie pamięciowe odwołują się do skojarzeń. Hak pamięciowy to takie słowo-klucz, które „otwiera furtkę” dla innych myśli. Technika haków pamięciowych działa na zasadzie punktów referencyjnych, czyli punktów odniesienia dla pozostałych „elementów układanki” w umyśle. Hak pamięciowy to centrum, wokół którego orientuje się cała hierarchia skojarzeń związanych z danym zagadnieniem.
Podobnie rzecz się ma podczas tworzenia map myśli i nielinearnego myślenia promienistego. Mając główny temat, który zapisuje się w centrum kartki, tworzy się podtematy, słowa-klucze, przechodząc do coraz bardziej szczegółowych informacji. Haki pamięciowe to osobiste historyjki obrazkowe tworzone na papierze lub mentalnej tablicy w głowie. Wyobrażenia można wzbogacać o wielozmysłowe skojarzenia związane z kolorem, ruchem, dźwiękami, humorem, emocjami, a nawet zapachem i smakiem.
3. Sposoby na zapamiętywanie
Haki pamięciowe można wykorzystywać wielokrotnie, wystarczy tylko zmienić kontekst i pierwszy z haków połączyć z nowym elementem. Technika haków pamięciowych jest nieco bardziej skomplikowana i wymagająca niż inne strategie pamięciowe, jak łańcuchowa metoda skojarzeń czy metoda lokacji.
Aby móc posługiwać się hakami pamięciowymi, trzeba na początku poświęcić trochę czasu na stworzenie skojarzeń cyfr z kolorowymi i nieco dziwnymi obrazkami. W zakresie od 1 do 10 cyfry kojarzy się z obrazem najbardziej przypominającym z wyglądu daną cyfrę.
| CYFRA | OBRAZ PRZYPOMINAJĄCY CYFRĘ |
|---|---|
| 1 | płonąca świeca |
| 2 | łabędź z szyją wygiętą w kształcie cyfry 2 |
| 3 | nadgryzione jabłko |
| 4 | krzesło na czterech nogach z oparciem |
| 5 | hak, np. od dźwigu |
| 6 | baran z rogami w kształcie cyfry 6 |
| 7 | kosa |
| 8 | bałwan |
| 9 | balonik na sznureczku |
| 10 | rycerz z mieczem i tarczą w dłoni |
Oczywiście każdy indywidualnie może wymyślać własne haki pamięciowe, np. cyfra 9 nie musi przypominać komuś z wyglądu balonik tylko lizak albo ślimaka. Wszystko zależy od wyobraźni i kreatywności. Im bardziej twórcze pomysły na obrazy dla cyfr, tym łatwiejsze zapamiętywanie. W zakresie od 11 do 20 wizualizacje dla liczb tworzy się od pierwszych liter danej liczby.
| LICZBA | WIZUALIZACJA LICZBY | | 11 | jacht | | 12 | duch | | 13 | trzepaczka | | 14 | czarodziej | | 15 | piaskownica | | 16 | szczotka | | 17 | siano | | 18 | okiennice | | 19 | dzwoneczek | | 20 | dywan |
4. Praktyczne użycie technik pamięciowych
W jaki sposób korzystać z haków pamięciowych? Warto posłużyć się przykładem. Gdy chcesz zapamiętać długą listę zakupów, warto poszczególne składniki „zawiesić na hakach”. Jak to się robi? Poprzez barwne, śmieszne, czasem absurdalne skojarzenia. Oto lista zakupów i możliwości jej zapamiętania w odwołaniu do techniki haków pamięciowych:
- masło – masło podgrzewa się za pomocą płonącej świeczki, co powoduje wielką tłustą plamę, która rozlewa się po blacie kuchennym;
- chleb – rozdrobniony chleb rzuca się do stawu, po którym pływa piękny łabędź dziobiący okruszki;
- pomidory – czerwone pomidory wyglądem przypominają okrągłe, pachnące jabłka;
- kartki do segregatora – siedząca przy biurku na krześle piegowata dziewczynka rysuje kolorowe obrazki na kartkach do segregatora;
- rajstopy – na wielkim haku wiszą dziurawe rajstopy w wielkie grochy;
- mleko – rozwścieczony baran wywraca rogami wiadra wypełnione po brzegi mlekiem;
- kapusta pekińska – stary chłop wyrzyna przy użyciu wielkiej kosy rzędy kapusty rosnącej na polu;
- twaróg – bałwan postanowił zajadać się od tej pory białym twarogiem, bo sam jest w kolorze białym;
- czarne nici – wielka igła z nawleczoną czarną nitką przebija balonik;
- blok rysunkowy – waleczny rycerz przebija swoim mieczem białe kartki bloku rysunkowego;
- konserwa rybna – płynąc na jachcie, pasażerowie podziwiają mnóstwo ryb pływających w jeziorze;
- chusteczki higieniczne – zasmarkany duch nie może straszyć ludzi, bo strasznie się rozchorował i potrzebuje zapasu chusteczek do nosa.
Im bardziej śmieszne skojarzenia, tym łatwiej odtworzyć informacje. Haki można używać wielokrotnie – „odwieszać” z nich wiadomości i „zawieszać” nowe. Pozwalają one nie tylko zaoszczędzić czas na nauczenie się materiału, który wymaga zapamiętania w określonej kolejności, ale sprzyjają koncentracji uwagi, ćwiczą wyobraźnię, rozwijają potencjał twórczy, a przede wszystkim zachowują więcej czasu na wypoczynek po nauce.
Innym rodzajem haków pamięciowych jest metoda lokacji, która polega na „ukrywaniu” poszczególnych informacji w charakterystycznych miejscach, np. zakamarkach własnego pokoju. Tworzy się wówczas barwne historie, łącząc ważne treści np. z regałem na książki, lustrem, lampką, wazonem kwiatów czy komodą. Inny typ haków pamięciowych to tzw. kotwice, czyli haki pamięciowe, na które składają się części własnego ciała. Powyższą listę zakupów można zapamiętać, „zahaczając” poszczególne produkty kolejno o oczy, uszy, nos, usta, ręce, kolana czy stopy.
Haki pamięciowe to bardzo śmieszna i skuteczna metoda. Nie dość, że można się przy tym pośmiać do łez, wyobrażając sobie np. włosy z marchewek, to jeszcze zapamiętuje się istotne informacje. Łączy się naukę z zabawą – pożyteczne z przyjemnym. Warto zastąpić tradycyjne „kucie” wydajniejszymi mnemotechnikami i docenić rolę wyobraźni. Człowiek XXI wieku często deprecjonuje wartość twórczego myślenia, myląc je z niepotrzebnym fantazjowaniem. Czasem zdrowy rozsądek i logika nie wystarczą, a na pewno nie dostarczą tyle frajdy, co niestandardowe metody uczenia się.