Dziecko po rozwodzie
Dziecko po separacji rodziców rodziców może zachowywać się w przeróżny sposób - może być agresywne, wagarować, wdawać się w bójki, zaniedbywać naukę albo zamykać się w sobie, izolować od rówieśników. Rozwód rodziców to nie tylko kryzys w związku małżeńskim, to także szok i ogromny stres dla dziecka, które niejednokrotnie obwinia się za koniec miłości między mamą a tatą. Zachowanie dziecka po rozwodzie to wyraz niezgody na zaistniałą sytuację, z którą nie umie sobie poradzić i na którą nie ma wpływu.
1. Wpływ rozwodu na dzieci
Separacja czy rozwód to nie tylko sprawa dorosłych. Rozwód rodziców przeżywają także dzieci. Rozwód to częsta rzeczywistość niejednej rodziny i jak każdy kryzys niesie ze sobą konieczność przystosowania się do zmian. Niepełna czy zrekonstruowana rodzina nie musi jednak oznaczać patologii. Problemy dzieci, których rodzice się rozwodzą, nie wynikają często z samej sytuacji rozwodu, choć na pewno trudno im zrozumieć, jak do tej pory dwoje kochających się osób może się rozstać. Najczęściej źródłem trudności dzieci jest złość, nienawiść i gniew, które towarzyszą kłótniom i bezustannym konfliktom rodziców. To, w jaki sposób pociechy poradzą sobie z trudną w ich życiu sytuacją, zależy głównie od ich mamy i taty. Nie ma dzieci, które przeżyłyby rozstanie rodziców bez szwanku. Powrót do równowagi po rozwodzie zajmuje dorosłym i dzieciom niekiedy bardzo wiele lat. Bez względu na wiek dziecka, czy to nastolatek, czy niemowlę, czy przedszkolak, rozwód to ogromny stres. Zmiana w życiu rodzinnym implikuje konkretne zmiany w zachowaniu dziecka. Może ono np. częściej płakać, być rozdrażnione, nie mieć apetytu, domagać się uwagi ze strony dorosłych, przeżywać irracjonalne lęki, obgryzać paznokcie, moczyć się w nocy, oskarżać o rozpad związku rodziców, a nawet popaść w depresję. Jeszcze inni reagują agresją (słowną i fizyczną), autoagresją (np. poprzez samookaleczanie) albo pojawia się, szczególnie w przypadku przedszkolaków, regresja – powrót do wcześniejszych etapów rozwoju, np. dziecko może domagać się karmienia, mimo iż umie jeść samodzielnie.
2. Niepewność dzieci po rozstaniu rodziców
Dziecko po rozwodzie rodziców czuje się zawiedzione, oszukane, samotne, przerażone, opuszczone. Ma prawo odreagowywać negatywne emocje w przeróżny sposób. Wali mu się przecież cały świat. Myśli często: A jak rodzice i mnie przestaną kochać? Na kogo mogę liczyć? Czy znowu mnie zawiodą? Co będzie dalej? Z kim będę mieszkać? Czy zmienię szkołę? Najważniejsze to być wyrozumiałym i dawać jak najwięcej wsparcia. Pamiętaj jednak, by rozwód nie stał się przedmiotem szantażu emocjonalnego ze strony dzieci. Szczególnie młodzież w czasie kryzysu może wyzyskiwać trudności rodziców, by „ugrać coś dla siebie” – skoro rodzice żrą się ze sobą i nie obchodzi ich, co robię, mogę robić wszystko, co mi się podoba.
Adaptacja do nowej sytuacji jest łatwiejsza w przypadku dzieci, których relacje z rodzicami były serdeczne, które mają wysokie poczucie własnej wartości i potrafią komunikować swoje uczucia, kiedy członkowie rodziny czuli się do siebie przywiązani oraz w przypadku rodzin, w których funkcjonował nieautorytarny wzorzec wychowania, uwzględniający potrzeby i zdanie wszystkich w systemie rodzinnym. Pamiętaj, aby oszczędzać dzieciom dodatkowych stresów – nie przenoś na nie swoich frustracji, nie czyń z nich świadków kłótni z małżonkiem, nie włączaj ich do własnych „rozgrywek” z partnerem. Dla dziecka wyprowadzka jednego z rodziców to i tak wystarczająco radykalna zmiana w życiu.
3. Opieka nad dzieckiem po rozwodzie
Bez względu na rozwiązania prawne, warto pamiętać, że z dzieckiem nigdy nie bierze się rozwodu, że dobro dziecka jest najważniejsze i że potrzebuje ono obojga rodziców. Szczególnie drażliwy temat to właśnie opieka nad dzieckiem po rozwodzie. Mimo że rozwiążecie z partnerem relację małżeńską, relacja rodzicielska będzie was wiązać do końca życia. Już na początku warto ustalić, z kim dziecko będzie mieszkać. Kto będzie je odbierał z przedszkola? Na jakich zasadach, kiedy i jak często będzie widywało się z rodzicem, z którym nie mieszka? Mimo wielu pretensji i niechęci do partnera, musicie ustalić „jasne zasady gry”. Jeżeli trudno wam rozmawiać, można poszukać pomocy w osobie mediatora lub terapeuty.
Czasami pojawia się pokusa, by przeciągnąć dziecko na swoją stronę, użyć go jako „karty przetargowej” w kłótniach z partnerem. To jest najgorsze, co możesz zrobić dla swojego dziecka. Dla malucha oboje rodzice są najważniejsi na świecie, nie można narażać go na konflikt lojalności. Unikaj delegowania dziecka do pełnienia określonych ról, np. posłańca w przekazywaniu wiadomości partnerowi. Swoje własne sprawy z małżonkiem załatwiajcie osobiście. Dziecko nie może być narzędziem walki między wami. Nie skarż się na partnera przy dziecku, nie zwierzaj się ze swoich problemów własnej córce czy synowi – oni i tak czują się „przeciążeni” kłopotami. Niech sala sądowa nie stanie się frontem walk. Pamiętajcie, że czasem dla dziecka lepiej ustąpić, pójść na kompromis. Im wcześniej sobie wybaczycie, tym mniej negatywnych konsekwencji dla psychiki waszej pociechy. Broń się jednak, jeśli to konieczne – jeśli jesteś ofiarą przemocy, uzależnienia, jeśli partner nie płaci alimentów, jeśli nadal cię dręczy po rozwodzie. Musisz chronić siebie i dziecko.
4. Życie po rozwodzie
Po rozstaniu z małżonkiem, ty i dzieci będziecie powoli wracać do emocjonalnej równowagi. Naturalny stan to smutek. Rozwód nie może być jednak bezustannie rozpamiętywany i stać się centrum, wokół którego organizujecie swoje dotychczasowe życie. Jeśli dziecko po rozwodzie nadal czuje się przygnębione, nie je, nie śpi, jest apatyczne i nie potrafi poradzić sobie z problemem, nie bagatelizuj symptomów – być może to depresja. Warto udać się wówczas do psychologa lub psychiatry. Nie zostawiaj dziecka samego z tym problemem. Przypominaj też o dobrych chwilach, które spędziliście razem, tworząc jeszcze pełną rodzinę.
Nigdy nie oszukuj dziecka i nie twórz iluzji, że jest wszystko w porządku w sytuacji, kiedy wiadomo, że związek z partnerem to już przeszłość. Rozwód to szok dla dziecka, ale lepiej pogodzić się nawet z najbardziej bolesnym faktem niż być oszukiwanym. Najlepiej, byście wspólnie z małżonkiem poinformowali dziecko o rozwodzie i zasadach, jakie od tej pory będą obowiązywały – co się zmieni, a co pozostanie „po staremu”.
Kiedy minie jakiś czas po rozwodzie i pojawia się szansa na kolejny związek z nowym partnerem, może zrodzić się nowy problem – czy dziecko zaakceptuje ojczyma/macochę? Pokusa romansu może być ogromna, szczególnie po kilku latach bycia samotnym, ale pamiętaj, że to zmiana, która może nieść znowu kryzys w waszym „w miarę ustabilizowanym życiu po rozwodzie”. Na taką zmianę trzeba dziecko przygotować. Może się ono np. obawiać, że straci rodzica poprzez twoje zaangażowanie w nową relację. Zostanie samo. Pamiętaj, że dopóki nie zakończysz psychicznie procesu rozstawania się z byłym mężem czy żoną, musisz dać sobie czas, by nie narazić na kolejne stresy własnego dziecka.