Konflikt w związku - rodzaje, fazy, problemy w związku, konsekwencje, rozwiązywanie

Konflikt w związku może wynikać z różnych przyczyn, np. niezrozumienia, lekceważenia potrzeb drugiej strony, zaburzonej komunikacji czy niejasności co do pełnionych ról. Wszystkie typy konfliktów sprowadzają się do wspólnego mianownika, który stanowi sprzeczność interesów. Czym charakteryzuje się sytuacja konfliktowa i jakie są sposoby rozwiązywania sporów? Jak się kłócić, by nie ucierpiał związek małżeński? Co to są komunikaty „Ja” i na czym polega aktywne słuchanie?

1. Rodzaje konfliktów w związku

O konflikcie mówi się z reguły wówczas, gdy dążenia bądź interesy dwóch lub więcej stron zderzają się ze sobą, tzn. realizacja dążeń jednej ze stron ogranicza lub wyklucza realizację pozostałych. Sam fakt sprzeczności dążeń tworzy jedynie sytuację konfliktową, która może, ale nie musi, przekształcić się w konflikt.

O konflikcie rzeczywistym mówi się wtedy, gdy strony, np. partnerzy w związku, zaczynają atakować się wzajemnie lub też w jakiś sposób blokować swe poczynania, a więc podejmują działania zmierzające do realizacji swoich dążeń kosztem drugiej strony. Termin „konflikt” pochodzi z języka łacińskiego (łac. conflictus), co oznacza „zderzenie”. W psychologii zwykło wyróżniać się wiele typologii konfliktów.

Podstawowy podział konfliktów:

Zobacz film: "Jak przywrócić pożądanie w związku?"

• konflikt destruktywny – przybiera postać „rozlaną”, tzn. obejmuje wiele obszarów, a celem działań jest zadanie cierpień i szkód przeciwnikowi. Jest to spór o charakterze antagonistycznym, który łączy się z wrogością, nienawiścią, lękiem, frustracją, agresją i przemocą. Manifestują się zazwyczaj w postaci walki otwartej, obejmując rękoczyny, wyzwiska, dewastację mienia czy bójki oraz w formie ukrytej, jak sabotaż, szykanowanie czy bojkot;
• konflikt konstruktywny – służy skutecznym rozwiązaniom sporów. Konflikt staje się czynnikiem aktywizującym i motywującym do zmian, który pozwala na zdobycie kompetencji interpersonalnych, umiejętności negocjacji, asertywności, dochodzenia do kompromisu, uczenia się tolerancji i uwzględniania praw drugiego człowieka, np. konflikty w małżeństwie umożliwiają odbycie swoistego treningu społecznego współżycia, ucząc partnerów wyrażać swoje emocje, obawy, lęki, wątpliwości, poglądy, potrzeby i oczekiwania oraz bronić swoich stanowisk i walczyć o przeforsowanie własnych rozwiązań w sytuacji konfrontacji.

Mówiąc o konfliktach, myśli się zazwyczaj o sytuacji nieporozumienia w związku. Psychologowie niejednokrotnie wyodrębniają konflikty wewnętrzne, czyli walkę, jaką człowiek odbywa sam ze sobą. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje konfliktów motywacyjnych.

• Konflikt dążenie-dążenie – człowiek musi wybierać między dwiema pozytywnymi możliwościami, mającymi zbliżony stopień atrakcyjności, np. dylemat: „Pojechać w góry czy nad morze?”. Wybór jednej alternatywy oznacza konieczność zrezygnowania z drugiej przyjemności.
• Konflikt unikanie-unikanie – jednostka musi wybierać między dwiema negatywnymi możliwościami, mającymi zbliżony poziom awersyjności. Jest to sytuacja wyboru tzw. „mniejszego zła”.
• Konflikt dążenie-unikanie – dotyczy sytuacji, w której określona możliwość decyzyjna wywołuje u człowieka ambiwalentne uczucia, zarówno pozytywne, jak i negatywne, np. młoda kobieta może z jednej strony chcieć wyjść za mąż ze względu na miłość do partnera i pragnienie dziecka, a z drugiej strony – obawiać się ograniczenia swobody i być niepewna przyszłych zachowań małżonka.

2. Fazy konfliktu w związku

Konflikt w związku, ale też każdy inny rodzaj sytuacji sprzecznych interesów, przebiega zazwyczaj według pięciu dających się wyodrębnić stadiów.

Konflikt można podzielić na następujące etapy:

• przeczucie sprzeczki – stopniowa eskalacja napięcia, prowadząca do konstatacji, że „coś jest nie tak”;
• wzajemna wrogość – uczucie niezrozumienia, frustracja, obwinianie się, wzajemne zarzuty;
• awantura – kulminacja konfliktu w postaci burzliwej wymiany zdań, podczas której nad rozsądkiem biorą górę negatywne emocje, np. nienawiść. Strony skonfliktowane nie słuchają swoich argumentów, wykazując tendencję do przekrzykiwania się we wzajemnych oskarżeniach;
• wyciszenie – umożliwia podjęcie konstruktywnej komunikacji, podczas której daje się oddzielić emocje od racjonalnych argumentów na rzecz każdego ze stanowisk. Wyciszenie to pierwszy krok w stronę porozumienia;
• porozumienie – konfrontacja stanowisk i wypracowanie wspólnego rozwiązania sporu.

Niestety, rzadko kiedy konflikty w rodzinie kończą się szybko i optymistycznie, bowiem istnieje tendencja do eskalacji sporów. Dynamika konfliktu polega na tym, że raz rozpoczęta kłótnia wykazuje skłonność do samopodtrzymywania się.

Problemy w związku biorą się często właśnie z tzw. spirali konfliktu, a więc jego eskalacji jako wyniku „błędnego koła” akcji i reakcji. Wyróżnia się dwa rodzaje spirali konfliktu:

• spirala odpłaty – każda ze stron chce odpłacić drugiej za zło, które tamta jej wyrządziła, a kolejne odpłaty są coraz silniejsze, co nadaje konfliktowi coraz ostrzejszy charakter;
• spirala obrony – każda ze stron podejmuje coraz to nowe zabezpieczenia przed działaniami drugiej, ale te zabezpieczenia są odbierane przez przeciwnika jako zagrożenie. Czuje się więc on zmuszony do budowania jeszcze silniejszych zabezpieczeń, jeszcze groźniejszych dla drugiej strony. Każda akcja obronna przed niebezpieczeństwem zwiększa obszary pretensji i pomnaża ilość problemów do rozwiązania.

3. Problemy w związku

Relacje interpersonalne dają nie tylko możliwość wsparcia czy przyjaźni, ale stanowią potencjalne źródło nieporozumienia, bowiem na styku różnych osobowości może dojść do zgrzytów, tarć, napięć i wyładowań.

Praktycznie wszystkie związki formalne zaczynają się od fazy zakochania i romantycznych początków, co wiąże się z rozwojem intymności, miłości, namiętności i zaangażowania. Z czasem jednak wzajemna fascynacja ustępuje miejsca rutynie i szarej rzeczywistości. Partnerzy są coraz bardziej krytyczni wobec siebie i zauważają wady, które wcześniej zdawali się ignorować.

Kłótnia jest wpisana w naturę związku. Partnerzy muszą nauczyć się dialogu, ustalania potrzeb, granic, wspólnych celów, dzielenia trosk i nazywania emocji. Im większa bliskość relacji, tym paradoksalnie większe prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu, gdyż więcej obszarów życia zaczyna łączyć dwoje ludzi. Każda z osób wnosi nową jakość w związek, własny bagaż doświadczeń, emocji, pragnień i oczekiwań.

Źródła konfliktów w małżeństwie mogą być przeróżne, np.: zdrada, nadużycie zaufania, kłamstwo, przekroczenie ustalonych norm czy zasad, zbagatelizowanie problemu partnera, zaburzona komunikacja, brak satysfakcji seksualnej, problemy wychowawcze z dziećmi, brak czasu na bliskość z powodu pracy zawodowej itp.

Bez względu na motyw kłótni, związek i jego jakość zależą m.in. od spostrzegania przyczyn nieporozumienia, czyli od tego, co psychologowie określają mianem zjawiska atrybucji. To, w jaki sposób człowiek interpretuje poczynania partnera, wpływa na poziom satysfakcji z relacji.

Jeżeli ma się skłonność do przypisywania odpowiedzialności za błędy w związku cechom osobowości partnera, a umniejsza się udział ukochanego w zdarzeniach pozytywnych, to zazwyczaj jest się niezadowolonym z partnerstwa.

Osoby, które postrzegają swój związek jako udany, dokonują wewnętrznych atrybucji, tzn. przypisują udział małżonkowi w sytuacjach pozytywnych („Kupił mi kwiaty, bo jest taki kochany i czuły”), a błędy zrzucają na okoliczności zewnętrzne, związane jedynie z określoną sytuacją („Zapomniał o rocznicy ślubu, bo ma tyle obowiązków na głowie”).

4. Zjawisko atrybucji

Zjawisko atrybucji zajmuje kluczowe miejsce w skutecznym rozwiązaniu konfliktów. Warto zastanowić się nad sobą i dokonać autorefleksji – czy ocena partnera sprzyja porozumieniu, czy raczej stanowi proces ciągłych oskarżeń i szukania okazji do obwiniania partnera o każdy błąd i najdrobniejsze przewinienie?

Konflikty to integralna część każdego związku, która może prowadzić zarówno do pozytywnych, jak i negatywnych konsekwencji.

POZYTYWNE	NEGATYWNE
wzrost energii	kumulacja stresów
wzrost motywacji do rozwiązania sporu	spadek motywacji do rozwiązania sporu, poczucie zagrożenia, dezaprobata społeczna
wzrost zaufania do oponenta, lepsze wzajemne poznanie zwaśnionych stron	przewaga negatywnych emocji, wzajemna wrogość, nienawiść, złość i uprzedzenia
poczucie sprawiedliwości	eskalacja agresji i chęć odwetu
krystalizacja celu	wycofanie się z relacji
przyrost wiedzy o możliwościach rozwiązań	pogorszenie komunikacji, rozpad relacji

5. Jak rozwiązywać konflikty

Wybór strategii rozwiązania konfliktu zależy od wielu czynników, m.in. od charakteru związku, motywu nieporozumienia czy stopnia ważności kwestii, w jakiej zachodzi różnica zdań. Rozwiązywanie konfliktów to niełatwa sprawa, bo często żadna ze stron nie chce ustąpić z własnego stanowiska, a uległość interpretowana jest jako słabość. Wśród najbardziej popularnych metod rozwiązywania konfliktów wymienia się podane poniżej.

Unikanie – charakterystyczne dla osób, u których napięcie emocjonalne i frustracja spowodowana konfliktem są na tyle silne, by spowodować chęć wycofania się z relacji albo odstąpienie od współpracy z osobą zwaśnioną. Strony konfliktu często uważają, że sam konflikt jest czymś złym i należy go unikać. Wycofywanie się to mało skuteczny sposób rozwiązywania sporów. Jest sensowny jedynie w sytuacjach, kiedy spór dotyczy rzeczywiście błahych powodów.

Uległość – strategia ustępstw jednostronnych, a więc rezygnacja z własnych praw, pragnień i interesów na rzecz strony przeciwnej. Postępują tak osoby, którym zależy na dobrym stosunku z innymi i nie potrafią powiedzieć w sposób asertywny „nie”. Uległość popłaca tylko wtedy, gdy ma się pewność, że ustępstwa rzeczywiście prowadzą do likwidacji problemu. W przeciwnym razie rezygnacja z własnych aspiracji może zostać odczytana jako słabość i skłaniać stronę przeciwną do coraz większych roszczeń w przyszłości. Tak więc, taktyka ustępstw jednostronnych jest obciążona niebezpieczeństwem znalezienia się na równi pochyłej, prowadzącej do coraz większych strat.

Konkurencja – wzajemna rywalizacja, zmierzająca do narzucenia drugiej stronie własnych warunków. Zmuszanie przeciwnika do ustąpienia poprzez przeciąganie na swoją stronę osób, które dotychczas nie były zaangażowane w konflikt. Strony zwaśnione odwołują się do taktyki siły, stosują groźby, manipulację, instrumentalnie traktują innych w walce o swoje interesy, karzą, stosują metodę faktów dokonanych, zużywają w konflikcie wiele energii i używają mnóstwa różnych środków, niekoniecznie uczciwych.

Kompromis – zgoda antagonistów, która zakłada, że każda ze stron częściowo rezygnuje ze swoich roszczeń, aby zadowolić drugą stronę. Oznacza to, że strony spotykają się gdzieś między pozycją jednej a drugiej, ale kompromis nie przesądza, że spotkanie to musi nastąpić pośrodku. Najbardziej porządnym efektem kompromisu byłyby jednakowe ustępstwa z wysuwanych roszczeń, dające procentowy podział przedmiotu sporu w relacji pół na pół. Częściej jednak zdarza się, że kompromis nie zadowala żadnej ze stron, a ustępstwa polegają na wymianie koncesji, tzn. każda ze stron rezygnuje ze swoich roszczeń, ale dotyczą one różnych obszarów, a wiec są wzajemnie kompensowane.

Współpraca – kooperacja stron zwaśnionych, by wypracować rozwiązanie, które zadowoli obie strony konfliktu. Jest to rodzaj rozwiązań integratywnych, najbardziej skutecznych, najczęściej stosowanych w sytuacji, gdy strony mają odmienne cele i łatwo odkryć rzeczywistą przyczynę sporu. Integracja jest możliwa zwłaszcza wówczas, gdy pomiędzy stronami istnieją stałe kontakty ułatwiające ich wzajemne zrozumienie się.

Inne techniki rozwiązywania sporów to, np.: negocjacje, mediacje, arbitraż (obecność trzeciej strony przy rozwiązywaniu konfliktu), ignorowanie problemu, odraczanie działania, zwlekanie z podjęciem decyzji z obawy przed konsekwencjami wyboru, szukanie kozła ofiarnego, deprecjonowanie i pomniejszanie wartości przeciwnika.

Wszystkie te sposoby często są nieskuteczne i rozczarowują przynajmniej jedną ze stron, nasilając nieporozumienia. Thomas Gordon, amerykański psycholog i psychoterapeuta, wyodrębnił 8 etapów konstruktywnego rozwiązywania konfliktów. Twierdzi on, że komunikacja bez porażek jest możliwa dzięki stosowaniu komunikatów typu „Ja” i aktywnemu słuchaniu oraz przestrzeganiu poniższych zasad.

• Rozpoznajcie problem i nazwijcie go.
• Rozmawiajcie o wzajemnych uczuciach, potrzebach i oczekiwaniach.
• Znajdźcie jak najwięcej możliwych rozwiązań sporu.
• Krytycznie oceńcie każdą z opcji wyjścia z patowej sytuacji.
• Wybierzcie rozwiązanie satysfakcjonujące obie strony.
• Podejmijcie decyzję dotyczącą wprowadzenia w życie wybranego rozwiązania.
• Zrealizujcie pomysł.
• Oceńcie, jak w praktyce sprawdziło się wybrane rozwiązanie (ewentualnie powtórzcie procedurę od początku).

Podstawowymi założeniami komunikatu "Ja" jest to, że: otwarcie przyznaję, że moje uczucia, pragnienia czy przekonania należą do mnie, przyjmuję pełną odpowiedzialność za moje uczucia, pragnienia i przekonania - przestaję obciążać tą odpowiedzialnością innych.

Komunikat "Ja" jest taką formą wyrażania własnych uczuć, pragnień i przekonań, która nie rani drugiej strony i nie obarcza jej odpowiedzialnością za to co czujemy i myślimy. Np.: zamiast „denerwujesz mnie” – „jestem zdenerwowany/a”.

Instrukcja do budowania komunikatu "Ja" jest bardzo prosta.

1. Czuję - stwierdzenie uczuć czy przekonań. Opisz swoje uczucia np. gniew, smutek, zawód, żal itp.
2. Kiedy Ty - wskazanie konkretnego zachowania. Opisz zachowanie partnera, które powoduje problem.
3. Ponieważ - wskazanie konsekwencji/wartości. Opisz konsekwencje, jakie ponosisz w związku z zachowaniem partnera.
4. Chcę - sformułowanie celu. Powiedz, czego chcesz. Np.: Jestem mi przykro gdy nie interesujesz się moimi sukcesami, ponieważ tracę wtedy zapał. Chciałbym/chciałabym czuć się doceniony/a.

Konflikty międzyludzkie stanowią integralną część związku, umożliwiają negocjowanie ról, celów oraz ścieranie się indywidualnych postaw. Wnoszą pozytywną wartość, gdy służą rozwiązywaniu problemów. Mogą jednak doprowadzić do rozpadu relacji, gdy są manifestacją sił i niezaspokojonych frustracji.