Szybka nauka

Wiele osób pyta, jak szybko i skutecznie się uczyć. Co robić, by zapamiętać mnóstwo materiału i mieć jeszcze czas na odpoczynek? Na rynku coraz bardziej popularne stają się kursy szybkiego czytania, intensywne kursy języków obcych, metody szybkiej nauki, treningi pamięci i ćwiczenia sprzyjające koncentracji uwagi. Wszystko po to, by maksymalnie wykorzystać swój potencjał intelektualny. Kształcenie nie dzieje się jednak bez wysiłku. Można jednak uskutecznić proces uczenia się i uczynić naukę przyjemniejszą. Czy szybka nauka jest efektywna? Jak sprawnie i skutecznie uczyć się nowego materiału?

1. Nauka uczenia się

Ktoś mądry kiedyś powiedział, że „ten wie wystarczająco dużo, kto wie, jak się uczyć”. W dobie XXI wieku, który kładzie nacisk na rywalizację, kompetencje, sukces i efektywność, coraz częściej ludzie zastanawiają się, jak wykorzystać swój potencjał umysłowy. Nie ma na pewno złotej recepty albo metody-wytrychu, która „wbijałaby wiedzę do głowy” bez żadnego wysiłku i zaangażowania. Znając jednak podstawowe reguły funkcjonowania mózgu, zasady uczenia się i motywacji, można w znaczny sposób podnieść efektywność samokształcenia oraz sprawić, by nauka była miła i przyjemna. Aby zrozumieć, w czym tkwi istota metod szybkiego uczenia się, na początku trzeba mieć świadomość, jak funkcjonuje mózg.

Mózg ludzki to centrum dowodzenia, które składa się z blisko biliona komórek nerwowych, zwanych neuronami. Neurony łączą się ze sobą za pomocą wypustek (aksonów i dendrytów), przekazując sobie wzajemnie informacje w postaci impulsów elektrycznych. W ten sposób możliwy jest odbiór rzeczywistości za pomocą zmysłów, a więc percepcja. Komórki nerwowe magazynują wiedzę, doświadczenia i wspomnienia. Pamięć ludzka nie ma jednak układu linearnego, jak pamięć komputerów, ale charakter nielinearny, promienisty, przypominający trochę sieci pajęczyny.

Zobacz film: "Jak trenować pamięć?"

Każda informacja, jaką się pamięta, jest kodowana w różnych neuronach, czasami nawet w różnych obszarach mózgu – jedna część mózgu pamięta słowa, które ktoś powiedział, a druga – jakie emocje tobie towarzyszyły podczas danej rozmowy. Pamięć człowieka działa poprzez skojarzenia. Mózg człowieka nie szuka informacji pod danym adresem, lecz przechodzi od skojarzenia do skojarzenia (od węzła do węzła), zmierzając do szukanej wiadomości.

Ponadto, umysł optymalizuje niejako dostęp do ważnych i często przywoływanych informacji poprzez przecieranie szlaków neuronalnych, po których transmisja danych przebiega sprawniej i szybciej, np. dzięki osłonce mielinowej. Ewolucyjnie człowiek jest przystosowany do zapamiętywania obrazów, kolorów, dźwięków i zapachów, bo to dawniej było potrzebne, by pokonać czyhające niebezpieczeństwa i zaadaptować się do warunków otoczenia. Kiepsko kojarzy się tekst z podręcznika, bo mowa i litery pojawiły się później, dlatego trudniej uczyć się z linearnych i monotonnych notatek.

Jedną z metod usprawniania nauki jest synchronizacja obu półkul mózgowych – lewej, odpowiedzialnej za myślenie logiczne, cyfry, słowa, zdania, porządek, sekwencje i szczegóły oraz prawej, która wiąże się ze znakami, symbolami, obrazami, rytmem, dźwiękami, zapachem, wyobraźnią, intuicją i orientacją w przestrzeni. Synergia obu półkul mózgowych to podstawa wszystkich strategii pamięciowych.

2. Mnemotechniki a efektywność uczenia się

Mnemotechniki to rodzaj „sztuczek pamięciowych”, które ułatwiają zapamiętywanie i przypominanie poprzez proces kojarzenia tego, co trudno przyswoić (tekst, numery) z tym, czego uczyć się jest prościej (obrazy, dźwięki, symbole). Termin „mnemotechnika” pochodzi z języka greckiego (mneme + technikos), co oznacza „biegła pamięć”. W strategiach pamięciowych chodzi o to, by dostrzec zależność między wiedzą już nabytą a informacją, którą chce się zapamiętać.

Szybka nauka jest możliwa dzięki różnym mnemotechnikom, które odwołują się do wyobraźni, skojarzeń i wizualizacji. „Żywy obraz na ekranie umysłu” powinien zawierać jak najwięcej elementów, takich jak: kolor, barwa, akcja, ruch, humor, absurd, emocje, związki (analogie), przesada (wielkie – małe), numeracja, liczby, szczegóły, synestezja (wrażenia zmysłowe), erotyka, porządek, kolejność, codzienność – niecodzienność, „Ja” w obrazie.

Treningi pamięci oferują całą masę metod zapamiętywania w zależności od materiału do nauki (konkretny – abstrakcyjny), stopnia jego zawiłości czy dziedziny wiedzy (biologia, historia, język obcy, matematyka itp.). Nauka szybkiego zapamiętywania bazuje najczęściej na takich mnemotechnikach, jak:

• Łańcuchowa Metoda Skojarzeń (ŁMS),
• Główny System Pamięciowy (GSP),
• metoda lokacji, np. kotwice, pokój rzymski,
• haki pamięciowe,
• tworzenie zakładek pamięciowych,
• rymowanki, wierszyki,
• wyobrażenia interakcyjne,
• akronimy i akrostychy,
• ćwiczenia pantomimiczne.

Zapamiętywanie i nauka poprzez świadome wymyślanie skojarzeń z czasem stają się naturalne, jeśli używa się mnemotechnik w sposób systematyczny. Trzeba jednak pamiętać, że nie ma uniwersalnej metody uczenia się, np. danego przedmiotu w szkole. Każdy człowiek jest inny, ma inne zdolności, doświadczenia, poziom koncentracji uwagi, temperament i styl uczenia się. Jedni są wzrokowcami, drudzy – słuchowcami, jeszcze inni – uczuciowcami (rola emocji w uczeniu się) albo kinestetykami (nauka poprzez ruch i aktywność).

Trzeba pamiętać, że najlepiej uczyć się w sposób polisensoryczny, czyli angażować w proces uczenia się wszystkie zmysły: wzrok, słuch, dotyk, smak, zapach i ruch. Wówczas tworzą się rozbudowane szlaki neuronalne i do jednego zagadnienia, zakodowanego w umyśle, można dojść za pomocą różnych dróg. Jeśli kanał wzrokowy zawiedzie, można odwołać się do analizatora słuchowego albo czuciowego i przywołać potrzebną informację z pamięci.

3. Efektywne notowanie

Skuteczna nauka to nie tylko pamięć i zdolność odtwarzania wiedzy czy faktów, ale także umiejętność sporządzania „dobrych notatek”. Jak powinna wyglądać „dobra notatka”? Na pewno powinna być przejrzysta, mieć wyraźne akapity, marginesy, wypunktowania i podkreślenia istotnych pojęć. Warto pamiętać o użyciu parafraz, kolorów (przydają się tzw. „zakreślacze” popularne wśród studentów), strzałek, tabel, wykresów, grafów, odnośników i symbolicznych rysunków. Wszystko się zgadza, jednak umysł ludzki nie uczy się w sposób linearny za pomocą słów i zdań, ale poprzez skojarzenia, dlatego lepiej korzystać z tzw. map pojęć i map myśli.

Mapy pojęć (ang. concept maps) to odkrycie profesora Josepha D. Novaka z Cornell University. Mapy pojęć stanowią dwuwymiarowe reprezentacje wiedzy i wzajemnych powiązań między informacjami. Pomagają w nauce ze zrozumieniem i w zapamiętywaniu nowych faktów. Za autora koncepcji map myśli (ang. mind maps) uznaje się światowej sławy autorytet w dziedzinie usprawniania pracy umysłowej – Tony’ego Buzana. Mapy myśli są alternatywą dla tradycyjnej, linearnej notatki. Polegają na zapisywaniu wiedzy w postaci słów-kluczy, skrótów myślowych, symboli, haseł, kodów i rysunków. Główne zagadnienie notuje się w centrum kartki, a następnie dopisuje podtematy i szczegóły, tworząc coraz bardziej drobne rozgałęzienia na obwodzie papieru. Na podobnej zasadzie zorganizowana jest wiedza w mózgu, poprzez skojarzenia. Wizualny charakter map myśli powoduje, że lepiej się je przegląda oraz zapamiętuje ważne treści. Tradycyjna notatka pochłania o wiele więcej czasu na to, by ją sporządzić, a potem przeczytać, bo zawiera zbyt wiele zbytecznych słów. Mapy myśli wykorzystuje się nie tylko jako sposób notowania, ale także do rozwoju potencjału twórczego, rozwiązywania problemów i w procesie planowania.

4. System powtarzania

Niestety umysł człowieka nie zapamiętuje informacji na zawsze. Żeby mieć stały dostęp do wiedzy, trzeba ją sobie odświeżać. Skojarzenia, których się nie używa, zanikają. Kiedy powtórki są najbardziej efektywne? Optymalnie jest przypominać daną informację wówczas, gdy jest ona już blisko zapomnienia. Co to oznacza?

Hermann Ebbinghaus, niemiecki psycholog, zajmował się badaniami nad pamięcią, a rezultatem jego pracy jest tzw. krzywa zapominania. Pokazuje ona zależność między ilością przechowywanych informacji w pamięci a upływem czasu, jaki następuje od momentu ich zapamiętania. Po zakończeniu nauki notuje się szybki spadek ilości zapamiętanych wiadomości. Połowa materiału zostaje zapomniana w ciągu pierwszej godziny. Po drugim dniu proces zapominania ulega wyraźnemu spowolnieniu.

Powyższa zależność pokazuje, jak błędnym podejściem jest bezrefleksyjne „kucie” i brak czasu na powtarzanie wiadomości. Najlepsze są tzw. aktywne powtórki, a więc samodzielne próby znajdowania odpowiedzi na nurtujące pytania. Dużo lepiej pamięta się własne propozycje rozwiązań niż cudze, gotowe podpowiedzi. Tempo zapominania przyswajanych treści zależy też w dużej mierze od czynników indywidualnych, np. sposobu uczenia się, stylu poznawczego, poziomu inteligencji, a także trudności materiału czy wcześniejszej znajomości zagadnienia.

Tabela poniżej stanowi propozycję optymalizacji procesu powtarzania treści.

Numer powtórki
Odstęp między powtórkami

5. Motywacja w szybkiej nauce

Wśród metod optymalizujących naukę wymienia się efektywne notatki, mnemotechniki, system aktywnych powtórek, ale bazą dla skutecznego uczenia się jest konieczność wzbudzenia w sobie motywacji do pracy. Ważne jest stawianie sobie realistycznych celów (ani zbyt minimalistycznych, ani wygórowanych), na miarę własnych możliwości. W psychologii wyróżnia się dwa główne typy motywacji:

• motywacja zewnętrzna – zmierza się do danego celu, by otrzymać nagrodę (dobrą ocenę w szkole, wyższe kieszonkowe od rodziców, awans w pracy, uznanie kolegów itp.) albo uniknąć kary (nagany od wychowawcy, dezaprobaty w oczach pracodawcy itp.). Miarą własnego zadowolenia staje się poziom zadowolenia innych;
• motywacja wewnętrzna – osobiste zainteresowania, potrzeby, ciekawość, chęć sprostania zadaniu. Podejście na zasadzie: „Nic nie muszę, ale mogę i chcę”.

Powyższe rodzaje motywacji nie są ani lepsze, ani gorsze - po prostu inne. Motywacja wewnętrzna jest silniejsza i bardziej efektywna, bo stanowi motor działania, wzbudza ciekawość poznawczą danym zagadnieniem, rozwija kompetencje, koncentruje się na mocnych stronach człowieka, dzięki czemu poprawia się samopoczucie, rośnie wiara we własne możliwości i poczucie sprawstwa.

Metody szybkiej nauki trzeba dobierać „pod siebie”. Propozycji uskuteczniania procesu kształcenia jest wiele. Można nagrywać materiał na magnetofon (dla słuchowców), zapisywać ważne informacje na karteczkach (dla wzrokowców), uczyć się za pomocą komputera, czytać teksty w języku obcym, korespondować z obcokrajowcem (w celu uczenia się języka obcego), powtarzać wiadomości na głos, wybrać sobie mentora, zainwestować w korepetycje, rozłożyć naukę na części, dbać o wypoczynek, zdrowy sen i odpowiednią dietę, robić przerwy podczas nauki, unikać używek, uporządkować miejsce pracy czy robić ściągi. Wszystko, co sprzyja efektywnej nauce, jest godne polecenia. Wybór zależy od indywidualnych preferencji.